CDROM w Linux-ie Autor: Jeff Tranter, tranter@pobox.com v1.13, 23 Stycznia 1998 WWeerrssjjaa ppoollsskkaa:: BBaarrttoosszz MMaarruusszzeewwsskkii BB..MMaarruusszzeewwsskkii@@jjttzz..oorrgg..ppll v1.1, 28 Sierpnia 1998 Dokument ten opisuje jak zainstalowaæ, skonfigurowaæ i u¿ywaæ napêdy CD-ROM pod Linux-em. Znajduje siê tu lista obs³ugiwanego sprzêtu oraz odpowiedzi na wiele czêsto zadawanych pytañ. Celem tego dokumentu jest jak najszybsze wprowadzenie nowego u¿ytkownika oraz zmniejszenie ruchu na grupach i listach dyskusyjnych. Dokument ten zosta³ napisany w standardzie ISO-8859-2. Orygina³ tego dokumentu znajduje siê pod adresem www.shop.de. 11.. WWpprroowwaaddzzeenniiee.. To jest dokument "Linux CD-ROM HOWTO". Przeznaczony on jest jako szybki podrêcznik zawieraj±cy wszystko co musisz wiedzieæ, aby zainstalowaæ i skonfigurowaæ CD-ROM pod Linux-em. Zawarte s± tutaj tak¿e odpowiedzi na czêsto zadawane pytania oraz podane s± odwo³ania do innych ¼róde³ informacji zwi±zanych z aplikacjami i technik± CD- ROM. 11..11.. PPooddzziiêêkkoowwaanniiaa.. Wiêkszo¶æ z tych informacji pochodzi z dokumentaji, z plików ¼ród³owych dostarczanych wraz z j±drem Linux-a, z FAQ grupy dyskusyjnej alt.cd-rom <news:alt.cd-rom> oraz od u¿ytkowników Linux-a. Dziêki pakietowi sgml-tools <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/utils/text/> dokument ten jest dostêpny w kilku formatach, wszystkie wygenerowane z jednego pliku ¼ród³owego. 11..22.. HHiissttoorriiaa ddookkuummeennttuu.. WWeerrssjjaa 11..00 Pierwsza wersja dostêpna publicznie. WWeerrssjjaa 11..11 CDU33A jest wyra¼nie obs³ugiwany od j±dra 1.1.20; uwagi na temat Reveal FIX; info na temat czytania ¶cie¿ek audio; info na temat kilku sterowników alfa; dodano sekcjê Rozwi±zywanie problemów; kilka innych mniejszych dodatków. WWeerrssjjaa 11..22 system plików ISO-9660 musi byæ montowany tylko-do-odczytu pocz±wszy od j±dra 1.1.33; wyja¶nione, ¿e SB16 SCSI jest obs³ugiwane i nowsze napêdy Aztech nie s±; odwo³ania do programów photocd i xpcd; notka na temat nowej cechy SBPCD "auto eject". WWeerrssjjaa 11..33 Ma³a zmiana co do tego, ¿e cecha "eject" w SBPCD jest domy¶lnie wy³±czona od j±dra 1.1.49; dodana informacja o dyskach XA i jak je zidentyfikowaæ WWeerrssjjaa 11..44 HOWTO dostêpne jest teraz w innych jêzykach; napêdy IBM i Longshine s± obs³ugiwane przez SBPCD; alfa sterownik dla napêdów Aztech; sterownik CDU-33 ju¿ nie szuka automatycznie, obs³uguje PhotoCD i audio; obs³ugiwane s± wiêcej ni¿ 2 napêdy SCSI; nowy sterownik dla IDE; przypomnienie o sprawdzeniu ustawienia zworek; mo¿na ju¿ ustawiæ SBPCD auto-eject przez IOCTL; lista napêdów z obs³ug± wielosesyjno¶ci; pytanie na temat b³yskania ¶wiate³ka na CDU-33 WWeerrssjjaa 11..55 Du¿a aktualizacja (by³em zajêty); dokument umieszczony w warunkach GPL; informacja na temat wielu nowych sterowników w j±drze; wiêcej informacji na temat konfiguracji i rozwi±zywania problemów; dodano wiele odwo³añ HTML; i wiele innych mniejszych zmian. WWeerrssjjaa 11..66 Dodane odwo³anie do programu eject; pytanie o ³atê dla praw dostêpu plików; odwo³anie do strony Creative Labs; odwo³anie do FAQ ATA/EIDE i serwera FTP; uwaga, ¿e wiele napêdów Creative Labs i Mitsumi to ju¿ EIDE; wzmianka o Supermount; napêdy podane jako obs³uguj±ce dane cyfrowe s± przestarza³e, zobacz cdda2wav; wiêcej informacji na temat zapisu p³yt CD; informacja o wielodyskowych napêdach EIDE; poprawione kilka lietrówek. WWeerrssjjaa 11..77 nowa wersja j±dra; wiêkszo¶æ plików README zosta³± przeniesiona do /usr/src/linux/Documentation; niektóre sterowniki nie s± ju¿ eksperymentalne; kilka nastêpnych obs³ugiwanych napêdów; wyra¼ne wskazanie, ¿e wiêkszo¶æ napêdów jest teraz IDE/ATAPI; dodane pytania o obs³ugê Plug and Play i identyfikacji prêdko¶ci napêdu; listy dyskusyjne vger zosta³y zamkniête; inne ró¿ne drobne zmiany. WWeerrssjjaa 11..88 pytania o to czemu CD-ROM przestaje pracowaæ po zainstalowaniu; sterownik aztcd obs³uguje teraz dwa napêdy CyCDROM; kolejne pro¶by, ¿eby nie u¿ywaæ sterownika SBPCD z napêdami IDE; obs³uga zmiany dysków w niektórych napêdach ATAPI; uwaga na temat (braku) obs³ugi napêdów pod³±czanych przez port równoleg³y; najnowsze stabilne j±dro to 2.0; inne ró¿ne drobne zmiany. WWeerrssjjaa 11..99 kilka starych pytañ usuniête; nowy adres pocztowy autora; dostêpne t³umaczenie Chiñskie; zmienione kilka odwo³añ, aby wskazywa³y na najnowsze pakiety programów; wiêcej informacji na temat ksi±¿ek multimedialnych; ma³e zmiany literówek i gramatyczne. WWeerrssjjaa 11..1100 wyja¶nienie, ¿e nowe napêdy Aztech s± ATAPI; dodane opcje CDU31A dla modularnego sterownika; opcja montowania do czytania plików ukrytych; doda³em sze¶ciomiesiêczn± "datê wa¿no¶ci"; nowy URL do strony WWW o ksi±¿ce; mniejsze zmiany literówek i gramatyczne. WWeerrssjjaa 11..1111 dodane odwo³ania na temat napêdów pod³±czanych przez porty równoleg³e; dodana informacja o sterowniku bpcd; nowy URL dla wersji Chiñskiej; kolejny sterownik CR-56x; informacje na temat startowalnych (bootable) p³yt; odpowied¼ na pytanie o CD-ROM API; "Linux Multimedia Guide" jest teraz dostêpny po japoñsku i francusku. WWeerrssjjaa 11..1122 dodany odwo³anie do polskiego t³umaczenia; CD-Writing ju¿ nie jest mini-HOWTO; dodane dwa pytania odno¶nie systemu plików Joliet WWeerrssjjaa 11..1133 dodane pozycje dla indeksu [Od t³um.: jeszcze nie w polskiej wersji.]; HOWTO umieszczone pod licencj± LDP zamiast GPL; SuperProbe zamienione na odwo³anie do automountera opartego na j±drze. 11..33.. NNoowwee wweerrssjjee tteeggoo ddookkuummeennttuu.. Nowe wersje bêd± wysy³ane okresowo na grupê dyskusyjn± comp.os.linux.answers <news:comp.os.linux.answers>. Bêd± tak¿e umieszczane w ró¿nych archiwach sk³aduj±cych takie dokumenty w³±cznie z ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/> - polsk± kopi± SunSITE. Hipertekstowe wersje tego i wielu innych HOWTO s± dostêpne na wielu strona WWW, w³±czaj±c http://sunsite.icm.edu.pl/ <http://sunsite.icm.edu.pl/pub/Linux/Documentation>. Wiêkszo¶æ dystrybucji Linux-a na CD-ROM-ach zawiera HOWTO, czêsto w katalogu /usr/doc/, mo¿na tak¿e kupiæ drukowane wersje u ró¿nych dystrybutorów. Czasami wersje dostêpne na kompaktach, serwerach ftp, drukowane s± przestarza³e. Je¶li data tego HOWTO jest starsza ni¿ 6 miesiêcy, to przypuszczalnie dostêpna jest ju¿ nowsza wersja. Francuskie t³umaczenie Bruno Corneca <mailto:cornec@stna7.stna.dgac.fr> dostêpne jest pod adresem ftp.ibp.fr <ftp://ftp.ibp.fr/pub2/linux/french/docs/HOWTO/>. Japoñskie t³umaczenie Itsushi Minoura <mailto:minoura@uni.zool.s.u- tokyo.ac.jp> dostêpne jest pod adresem jf.linux.or.jp <http://jf.linux.or.jp/JF/JF.html/>. Chiñskie t³umaczenie (kodowanie BIG-5) Yung-kang Wu <mailto:yorkwu@ms4.hinet.net> dostêpne jest pod adresem linux.ntcic.edu.tw <http://linux.ntcic.edu.tw/~yorkwu/linux/howto/cdrom/>. Polskie t³umaczenie w³a¶nie czytasz. Wiêkszo¶æ t³umaczeñ tego i innych HOWTO mo¿na tak¿e znale¼æ pod adresem ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp,icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/translations> Je¶li przet³umaczy³e¶ to HOWTO na inny jêzyk, daj mi znaæ a do³±czê tutaj odwo³anie. 11..44.. KKoommeennttaarrzzee.. Polegam na tobie, czytelniku, aby uczyniæ to HOWTO u¿ytecznym. Je¶li masz jakie¶ sugestie, poprawki, czy komentarze, proszê przy¶lij mi je tranter@pobox.com <mailto:tranter@pobox.com>, a spróbuje zawrzeæ je w nastêpnej wersji. Jestem tak¿e chêtny odpowiadaæ na ogólne pytania dotycz±ce CD-ROM-ów w Linux-ie. Zanim zadasz takie pytanie, przeczytaj proszê wszystkie informacje zawarte tutaj, a potem wy¶lij mi szczegó³owe informacje o twoim problemie. Nie zadawaj proszê pytañ na temat u¿ywania CD-ROM-ów w innych systemach ni¿ Linux. Je¶li wydasz ten dokument na CD-ROM-ie albo w jakiej¶ trwa³ej kopii, to prosi³bym o przys³anie mi autorskiej kopii; zapytaj mnie poczt± elektroniczn± o zwyk³y adres pocztowy. Rozwa¿ tak¿e czy mo¿esz udzieliæ jakiej¶ dotacji na rzecz "Linux Documentation Project", aby wspomóc darmow± dokumentacjê dla Linux-a. Skontaktuj siê z koordynatorem Linux HOWTO, Timem Bynamem <mailto:linux- howto@sunsite.unc.edu>, aby uzyskaæ wiêcej informacji. 11..55.. WWaarruunnkkii ddyyssttrryybbuuccjjaa.. Prawa autorskie nale¿± do Jeffa Trantera (C) 1995-1998. Dokument ten mo¿e byæ dystrybuowany na warunkach ustalonych w licencji LDP ( <http://sunsite.icm.edu.pl/pub/Linux/Documentation/COPYRIGHT.html>) 22.. TTeecchhnnoollooggiiaa CCDD--RROOMM.. "CD-ROM jest pamiêci± tylko-do-odczytu a system audio dla p³yt kompaktowych jest dostêpny jako pakiet danych cyfrowych. Kiedy s³uchasz p³yt z muzyk±, w³ó¿ proszê wtyczkê od s³uchawek do karty d¼wiêkowej." -- z podrêcznika CD-ROM-u Nie panikuj! ¦wiat technologii CD-ROM nie jest taki skomplikowany jak twój podrêcznik. CD-ROM to skrót od "Compact Disc Read Only Memory", no¶nik danych wykorzystuj±cy laser optyczny, aby mikroskopijne zag³êbienia na aluminiowanej warstwie dysku poliwêglanowego. Ten sam format u¿ywany jest dla p³yt muzycznych. Z powodu du¿ej pojemno¶ci, niezawodno¶ci i niskiego kosztu, CD-ROM sta³ siê najbardziej popularnym medium do zapisywania danych. Pojemno¶æ CD-ROM-u to oko³o 650 MB, równowarto¶æ 500 dyskietek 3,5" lub 250.000 wklepanych stron. Napêdy pierwszej generacji (znane jako _p_o_j_e_d_y_n_c_z_e_j _p_r_ê_d_k_o_¶_c_i), pracowa³y z prêdko¶ci± ok. 150 kb/s. Producenci sprzêtu zaprezentowali potem napêdu podwójnej prêdko¶ci (300 kb/s), czterokrotnej prêdko¶ci (600 kb/s) i szybsze. Kiedy ja to piszê, s± ju¿ dostêpne napêdu o prêdko¶ci 24-krotnej. Wiêkszo¶æ napêdów CD-ROM u¿ywa albo "Small Computer Systems Interface" (SCSI), ulepszony interfejs IDE ATAPI, albo interfejs sprzedawcy. Maj± zwykle tak¿e mo¿liwo¶æ s³uchania p³yt muzycznych poprzez zewnêtrzne s³uchawki, albo wyj¶cie zewnêtrzne. Niektóre kompakty pozwalaj± tak¿e na czytanie ramek danych z kompaktu muzycznego w formie cyfrowej. CD-ROM-y s± zwykle sformatowane systemem plików ISO-9660 (wcze¶niej zwanym _H_i_g_h _S_i_e_r_r_a). Format ten ogranicza nazwy plików do stylu MS- DOS-a (8+3). _R_o_c_k _R_i_d_g_e _E_x_t_e_n_s_i_o_n_s wykorzystuje niezdefiniowane pola w standardzie ISO-9660, aby obs³ugiwaæ d³u¿sze nazwy i dodatkowo informacje typowo unix-owe (w³a¶ciciel pliku, symboliczne dowi±zania itp.) _P_h_o_t_o_C_D to standard rozwiniêty przez Kodak-a dla zapisywania fotografii jako danych cyfrowych na CD-ROM-ach. Posiadaj±c odpowiednie oprogramowanie, mo¿esz te obrazki ogl±daæ, obrabiaæ je lub wys³aæ na drukarkê. Informacje mog± byæ pó¼niej dodane do PhotoCD; jest to znane jako _w_i_e_l_o_s_e_s_y_j_n_o_¶_æ. Nagrywarki CD (CD-R) s± tak¿e dostêpne i s± coraz bardziej op³acalne. U¿ywaj± one innych ¶rodków i specjalizowanego wyposa¿enia do nagrywania, ale p³yta wynikowa mo¿e byæ odczytana przez jakikolwiek napêd CD-ROM. W przysz³o¶ci spodziewa siê, ¿e sprzedawy CD-ROM-ów zaoferuj± nowe technologie, które bêd± zwiêksza³y pojemno¶æ wraz ze wzrostem zapotrzebowania. 33.. OObbss³³uuggiiwwaannyy sspprrzzêêtt.. W sekcji tej znajduj± siê sterowniki oraz interfejsy, które s± obecnie obs³ugiwane przez Linux-a. Informacje oparte s± na najnowszym stabilnym j±drze - 2.0.33. Rozwojowe j±dra (2.1.x) s± tak¿e dostêpne, ale nie ma gwarancji, ¿e bêd± stabilne. Informacje te s± wa¿ne tylko dla Linux-a na platformie Intel. Wiele z nich mo¿na tak¿e zastosowaæ dla innych platform, ale nie mam ¿adnych do¶wiadczeñ czy informacji z pierwszej rêki. 33..11.. NNaappêêddyy AATTAAPPII CCDD--RROOMM.. ATAPI (ATA Packet Interface) jest protoko³em do kontrolowania urz±dzeñ masowego zapisu. Tworzy on interfejs ATA (AT Attachment), oficjalna standardowa nazwa ANSI dla intrfejsów IDE rozwijanych dla napêdów dysków twardych. ATAPI jest popularnie stosowany do dysków twardych, CD-ROM-ów, ta¶m i innych urz±dzeñ. Obecnie najbardziej popularny interfejs - oferuje wiêkszo¶æ funkcji SCSI, bez drogich kontrolerów czy kabli. J±dro Linux-a ma sterownik urz±dzenia, który powinien wspó³pracowaæ z ka¿dym napêdem CD-ROM ATAPI. Sprzedawcy dostarczaj±cy kompatybilne napêdy to: Aztech, Mitsumi, NEC, Sony, Creative Labs i Vertos. Je¶li naby³e¶ ostatnio napêd CD-ROM, szczególnie je¶li jest on czterokrotnej prêdko¶ci lub szybszy, to jest to prawie na pewno IDE/ATAPI. 33..22.. NNaappêêddyy SSCCSSII.. SCSI (Small Computer Systems Interface) jest popularnym formatem dla napêdów CD-ROM. G³ównymi zaletami s± rozs±dnie szybka prêdko¶æ dzia³ania, mo¿liwo¶æ pod³±czania wielu urz±dzeñ, i obs³uga na wielu platformach komputerowych. Jedn± z wad jest droga karta kontrolera i kabli. Ka¿dy napêd CD-ROM SCSI z blokami o rozmiarze 512 lub 2048 bajtów powinien dzia³aæ pod Linxu-em; zawiera siê tu stanowcza wiêkszo¶æ napêdów CD-ROM dostêpnych na rynku. Bêdziesz tak¿e potrzebowa³ obs³ugiwanej karty SCSI; w SCSI HOWTO <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/SCSI-HOWTO> znajdziesz wiêcej informacji na temat interfejsów sprzêtowych. Zauwa¿, ¿e niektóre CD-ROM-y zawieraj± swoje w³asne kontrolery ze zmodyfikowanym interfejsem, który nie jest w peni kompatybilny z SCSI (np. mo¿e nie pozwalaæ na dodawanie innych urz±dzeñ na szynie SCSI). Taki sprzêt raczej _n_i_e bêdzie dzia³aæ na Linux-ie. 33..33.. NNaappêêddyy CCDD--RROOMM zz ww³³aassnnyymm iinntteerrffeejjsseemm.. Dostêpne jest kilka takich CD-ROM-ów; interfejs jest z regu³y dostarczany na karcie d¼wiêkowej. Proste karty z takimi interfejsami równorzêdnymi do tych na kartach d¼wiêkowych s± tak¿e dostêpne. Napêdy te s± z regu³y tañsze i mniejsze ni¿ napêdy SCSI. G³ównymi ich wadami s± brak stadaryzacji i mo¿liwo¶ci rozszerzania. Zauwa¿, ¿e w³asne interfejsy s± czasami mylnie nazywane interfejsami IDE, poniewa¿ tak jak dyski IDE, u¿ywaj± prostego interfejsu opartego na szynie PC/AT. ¯eby zwiêkszyæ ca³e zamieszanie niektórzy dostawcy, najczê¶ciej Creative Labs, dostarczyli wiele ró¿nych typów napêdów CD- ROM i oferowali swoje interfejsy, interfejsy SCSI i ATAPI na swoich kartach d¼wiêkowych. W tabeli poni¿ej znajduj± siê napêdy CD-ROM z w³asnymi interfejsami, które dzia³aj± pod Linux-em. Sterowniki dla dodatkowych urz±dzeñ mog± byæ dostêpne w ostatniej wersji rozwojowej j±dra albo jako ³aty do j±dra. Te drugie mo¿na najczê¶ciej znale¼æ na ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/kernel/patches/cdrom/>. Sprawd¼ tak¿e ostatnie informacje zawarte w plikach README dostarczanych wraz z j±drem Linux-a umieszczonych w katalogu /usr/src/linux/Documentation/cdrom. Napêdy CD-ROM ze swoimi interfejsami Sprzedawca Model Sterownik w j±drze Uwagi ------ ----- ------------- -------- Panasonic CR-521 sbpcd 1 Panasonic CR-522 sbpcd 1 Panasonic CR-523 sbpcd 1 Panasonic CR-562 sbpcd 1 Panasonic CR-563 sbpcd 1 Creative Labs CD-200 sbpcd IBM External ISA sbpcd 2 Longshine LCS-7260 sbpcd Teac CD-55A sbpcd Sony CDU-31A cdu31a Sony CDU-33A cdu31a Sony CDU-535 sonycd535 3 Sony CDU-531 sonycd535 Aztech CDA268-01A aztcd 4 Orchid CDS-3110 aztcd Okano/Wearnes CDD110 aztcd Conrad TXC aztcd CyCDROM CR520ie aztcd CyCDROM CR940ie aztcd GoldStar R420 gscd 5 Philips/LMS CM206 cm206 6 Mitsumi CRMC LU005S mcd/mcdx 7, 8 Mitsumi FX001 mcd/mcdx 7, 8 Optics Storage Dolphin 8000AT optcd Lasermate CR328A optcd Sanyo H94A sjcd various various isp16 9 MicroSolutions Backpack bpcd Uwagi: 1. Te napêdy mog± byæ sprzedawane pod nazw± Creative labs, Panasonic, matsushita lub Kotobuki. 2. Ten napêd jest taki sam jak Panasonic CR-562. 3. Mo¿e byæ tak¿e sprzedawany jako Procomm. 4. Ten sterownik jest tylko do CDA268-01A. Inne modele, w³±cznie z CDA268-03I i CDA269-031SE nie maj± w³asnych interfejsów i powinny u¿ywaæ sterownika IDECD (ATAPI) zawartego w j±drze. 5. Mo¿e byæ tak¿e sprzedawany jako czê¶æ pakietu Reveal Multimedia Kit 6. Philips CM205 nie jest obs³ugiwany przez ten sterownik, ale jest osobny sterownik alfa lmscd0.4.tar.gz dostêpny na ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/kernel/patches/cdrom/>. 7. Mo¿e byæ tak¿e sprzedawany jako Radio Shack. 8. S± dostêpne dwa sterowniki. "mcd" jest oryginalny i "mcdx" jest nowszym z wiêksz± ilo¶ci± funkcji (ale mo¿liwe, ¿e mniej stabilny). 9. Ten sterownik dzia³a z napêdami CD-ROM, które s± do³±czone do interfejsu na kartach d¼wiêkowych ISP16, MAD16 albo Mozart. Je¶li napêd podany w powy¿szej li¶cie nie jest obs³ugiwany przez j±dro, to pewnie musisz uaktualniæ je do nowszej wersji. Je¶li twój napêd nie jest którym¶ z podanych wy¿ej, szczególnie je¶li zosta³ kupiony ostatnio i jest czterokrotnej prêdko¶ci lub szybszy, to najprzypuszczalnej u¿ywa on interfejsu IDE/ATAPI, wymienionego w poprzedniej sekcji. _P_r_o_s_t_y_m _n_a_j_p_o_p_u_l_a_r_n_i_e_j_s_z_y_m _b_³_ê_d_e_m _p_o_p_e_³_n_i_a_n_y_m _p_r_z_e_z _u_¿_y_t_k_o_w_n_i_k_ó_w _C_D_-_R_O_M_-_u _n_a _L_i_n_u_x_-_i_e _j_e_s_t _z_a_k_³_a_d_a_n_i_e_, _¿_e _k_a_¿_d_y _n_a_p_ê_d _p_o_d_³_±_c_z_o_n_y _d_o _k_a_r_t_y _S_o_u_n_d_B_l_a_s_t_e_r _p_o_w_i_n_i_e_n _u_¿_y_w_a_æ _s_t_e_r_o_w_n_i_k_a _S_B_P_C_D. Creative Labs i wiêkszo¶æ innych sprzedawców nie sprzedaj± ju¿ napêdów z w³asnymi interfejsami, przychylaj± siê do standardu ATAPI/IDE. 33..44.. NNaappêêddyy ppoodd³³±±cczzaannee pprrzzeezz ppoorrttyy rróówwnnoolleegg³³ee.. Niektórzy sprzedawcy sprzedaj± takie w³a¶nie CD-ROM-y. Jedyny napêd tego rodzaju obs³ugiwany obecnie przez Linux-a, to MicroSolutions Backpack. Sterowniki dla jeszcze kilku takich napêdów s± dostêpne osobno jako ³aty na j±dro albo ³adowalne modu³y. Najnowsze informacje na ten temat mo¿esz znale¼æ pod adresem <http://www.torque.net/linux-pp.html>. 33..55.. KKoolleejjnnee sstteerroowwnniikkii.. Jest jeszcze jeden sterownik w j±drze dla napêdów Panasonic/Matsushita CR-56x - pcd-0.29.tar.gz. Napisany zosta³ przez Zoltana Vorosbaranyi. Mo¿na go znale¼æ pod adresem ftp.tarki.hu <ftp://ftp.tarki.hu/pub/linux/pcd/>. 44.. IInnssttaallaaccjjaa.. 1. Instalacja sprzêtu. 2. Konfiguracja i kompilacja j±dra. 3. Tworzenie plików urz±dzeñ i ustawianie parametrów startowych. 4. Startowanie j±dra. 5. Montowanie no¶nika. Kolejne sekcje omawiaj± ka¿dy ten punkt w szczegó³ach. 44..11.. IInnssttaallaaccjjaa sspprrzzêêttuu.. Postêpuj zgodnie ze wskazówkami producenta, albo popro¶ sprzedawcê o zainstalowanie. Szczegó³y bêd± siê ró¿ni³y w zale¿no¶ci od tego czy napêd jest wewnêtrzny czy zewnêtrzny, od typu interfejsu. Nie ma ¿adnych specjalnych wymagañ instalacyjnych co do Linux-a. Mo¿esz musieæ poustawiaæ odpowiednio zworki na napêdzie i/lub karcie z interfejsem; niektóre sterowniki w j±drze zawieraj± pliki README, w których s± takie informacje. Jak to jest wyja¶nione w pliku ide-cd, CD-ROM-y ATAPI powinny byæ ustawione jako "single" lub "master", a nie "slave" je¶li tylko jedno urz±dzenie IDE jest pod³±czone do interfejsu (chocia¿ w ostatnich j±drach to ograniczenie nie jest ju¿ stosowane). 44..22.. KKoonnffiigguurraaccjjaa ii kkoommppiillaaccjjaa jj±±ddrraa.. Je¶li instalujesz Linux-a z CD-ROM-u to najprawdopodobniej u¿yjesz dyskietek "boot" i/lub "root" dostarczonych jako czê¶æ dystrybucji Linux-a. Je¶li jest to mo¿liwe, powiniene¶ wybraæ dyskietkê startow± z j±drem zawieraj±cym sterownik dla twojego CD-ROM-u. Je¶li nie mo¿esz znale¼æ takiej dyskietki, to jest kilka rozwi±zañ: 1. Instalacja przez sieæ. 2. Wystartuj DOS-a i zainstaluj pliki Linux-a na swoim dysku twardym 3. Wystartuj DOS-a i stwórz odpowiednie dyskietki do instalacji Linux- a 4. Znajd¼ kogo¶, kto mo¿e ci zrobiæ dyskietkê startow± z odpowiednim sterownikiem. W Installation-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Install- HOWTO.pl.html> (dostêpnym równie¿ w jêzyku polskim) znajdziesz wiêcej informacji na temat instalacji Linux-a. Je¶li kupi³e¶ Linux-a na CD- ROM-ie, to przypuszczalnie zawarte s± jakie¶ informacje dotycz±ce instalacji (taka ma³a ksi±¿eczka wewn±trz skrzyneczki na bi¿uteriê i/lub pliki na p³ycie). Po zainstalowaniu Linux-a, wiêkszo¶æ u¿ytkowników chce skompilowaæ j±dro, zwykle z jednego z tych powodów: · aby obs³ugiwaæ napêd CD-ROM albo inny sprzêt · ¿eby mieæ nowsze j±dro · ¿eby zwolniæ pamiêæ minimalizuj±c rozmiar j±dra Szczegó³y na temat kompilacji j±dra mo¿na znale¼æ w Kernel-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Kernel-HOWTO.pl.html> dostêpnym w jêzyku polskim. Ja wspomnê tutaj tylko kilka rzeczy specyficznych dla CD- ROM-ów. Oczywi¶cie, musisz zaznaczyæ obs³ugê swojego CD-ROM-u podczas wykonywania polecenia "make config". Je¶li masz CD-ROM ATAPI, to musisz odpowiedzieæ "yes" na te pytania: Enhanced IDE/MFM/RLL disk/cdrom/tape support (CONFIG_BLK_DEV_IDE) [Y/n/?] Include IDE/ATAPI CDROM support (CONFIG_BLK_DEV_IDECD) [Y/n/?] dla napêdów SCSI w³±cz te opcje: SCSI support (CONFIG_SCSI) [Y/n/m/?] SCSI CD-ROM support (CONFIG_BLK_DEV_SR) [Y/n/m/?] W³±cz tak¿e obs³ugê swojego kontrolera: Adaptec AHA152X support (CONFIG_SCSI_AHA152X) [Y/n/m/?] Dla napêdów z w³asnymi interfejsami w³±cz odpowiedni sterownik. Mo¿esz u¿yæ tabeli podanej wcze¶niej, aby zobaczyæ jaki sterownik jest potrzebny dla twojego modelu. Wirtualnie wszystkie CD-ROM-y u¿ywaj± systemu plików ISO-9660, wiêc musisz tak¿e w³±czyæ jego obs³ugê: ISO9660 cdrom filesystem support (CONFIG_ISO9660_FS) [Y/n/m/?] Chocia¿ nie jest to potrzebne do dzia³ania CD-ROM-u, je¶li masz kartê d¼wiêkow±, która jest obs³ugiwana przez Linux-a, to mo¿esz tak¿e do³±czyæ jej obs³ugê. Odpowiednim dokumentem bêdzie tutaj Sound-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Sound-HOWTO.pl.html> dostêpne tak¿e w jêzyku polskim. Powiniene¶ potem postêpowaæ zgodnie ze zwyk³± procedur± kompilacji i instalacji j±dra. Nie startuj nowego j±dra dopóki nie stworzysz plików urz±dzeñ i nie ustawisz parametrów startowych tak jak to jest opisane w nastêpnej sekcji. Obs³uga systemu plików ISO-9660, tak jak prawie wszystkie sterowniki do CD-ROM-ów mo¿e byæ stworzona jako ³adowalny modu³. Pozwala to na ³adowanie i usuwanie go z pamiêci bez potrzeby restartu komputera, uwalniaj±c pamiêæ. Polecam, zeby¶ spróbowa³ najpierw zainstalowaæ CD- ROM ze sterownikami wkompilowanymi w j±dro. Jak u¿ywaæ modu³ów opisane jest w dokumentaji do³±czonej do nich i w Kernel-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Kernel-HOWTO.pl.html>. Je¶li twój napêd nie jest obs³ugiwany przez twoje j±dro, to musisz pewnie uaktualniæ je. Mo¿liwe te¿, ¿e musisz u¿yæ sterownika, który dostarczany jest osobno. To z regu³y ³±czy siê z ³ataniem j±dra. Jeszcze raz Kernel-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Kernel-HOWTO.pl.html> wyja¶nia jak siê to robi. Zauwa¿, ¿e mo¿esz tak¿e wybraæ konfiguracjê a'la menu poleceniem "make menuconfig" oraz konfiguracjê w okienkach X11 "make xconfig". Wszystkie trzy rodzaje konfiguracji maj± podrêczn± pomoc. 44..33.. TTwwoorrzzeenniiee pplliikkóóww uurrzz±±ddzzeeññ ii uussttaawwiiaanniiee ppaarraammeettrróóww ssttaarrttoowwyycchh.. J±dro u¿ywa plików urz±dzeñ aby zidentyfikowaæ którego sterownika urz±dzeñ u¿yæ. Je¶li masz standardow± dystrybucjê, to mo¿liwe, ¿e stworzy³e¶ te pliki podczas instalacji. Na przyk³ad w Slackware jest narzêdzie setup w postaci menu, które zawiera ustawienie CD-ROM-u oraz wiêkszo¶æ systemów ma skrypt /dev/MAKEDEV. Je¶li nie u¿yjesz tych metod, to mo¿esz to zrobiæ rêcznie, jak to jest opisane dalej w tym dokumencie. Nawet je¶li skorzystasz z tych metod, to zaleca siê ¿eby¶ chocia¿ zweryfikowa³ te pliki z informacjami zawartymi tutaj. Pliki urz±dzeñ tworzy siê poleceniami wykonywanymi w pow³oce, w zale¿no¶ci od twojego napêdu. Powiniene¶ to robiæ jako root. Zauwa¿, ¿e niektóre dystrybucje Linux-a mog± u¿ywaæ trochê innego nazewnictwa ni¿ podane tutaj. Zaleca siê tak¿e, ¿eby¶ zrobi³ symboliczne dowi±zanie do urz±dzenia CD-ROM-u, aby ³atwiej je zapamiêtaæ. Na przyk³ad, dowi±zanie dla napêdu IDE, który jest drugim urz±dzeniem na drugim interfejsie, nale¿y zrobiæ poleceniem: # ln -s /dev/hdd /dev/cdrom Je¶li chcesz s³uchaæ p³yt audio, to bêdziesz musia³ ustawiæ odpowiednie prawa dostêpu dla pliku urz±dzenia (tego prawdziwego, a nie dowi±zania), aby pozwoliæ wszystkim u¿ytkownikom z niego czytaæ, np. # chmod 664 /dev/hdd # ls -l /dev/hdd brw-rw-r-- 1 root disk 22, 64 Feb 4 1995 /dev/hdd Podczas startu Linux-a, sterownik urz±dzenia próbuje sprawdziæ czy obecne s± odpowiednie urz±dzenia, zwykle robi to, sprawdzaj±c specyficzne adresy. Wiele z tych sterowników sprawdza kilka adresów, ale z powodu ró¿nic w konfiguracji, mo¿liwych konfliktów urz±dzeñ, ograniczeñ sprzêtowych, potrzebuj± one czasami pomocy w identyfikacji adresów i innych parametrów. Wiêkszo¶æ sterowników obs³uguje opcje podawane w linii poleceñ j±dra, aby przekazaæ te informacje do sterownika urz±dzenia. Mo¿e siê to odbyæ interaktywnie, albo czê¶ciej, wpisuj±c tê informacjê do konfiguracji programu ³aduj±cego system. Np. przy LILO, doda³by¶ do swojego pliku /etc/lilo.conf polecenie append, takie jak poni¿ej: append = "sbpcd=0x230,SoundBlaster" Wiêcej informacji znajdziesz w dokumentacji do LILO. W nastêpnej sekcji omówiê sprawy dotycz±ce konkretnych sterowników, w³±cznie z plikami urz±dzeñ, parametrami startowymi i mo¿liwo¶ciami poszczególnych sterowników. Przypuszczalnie powiniene¶ przeczytaæ tylko sekcjê dla twojego typu napêdu. Pliki README s± zwykle w katalogu /usr/src/linux/Documentation/cdrom. 44..33..11.. SStteerroowwnniikk ssbbppccdd.. Autor g³ówny: Eberhard Moenkeberg (emoenke@gwdg.de) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak (but not all drives) Obs³uga wielu napêdów: tak Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: tak (CR-562, CR-563, CD-200 only) Automatyczne wykrywanie: tak Plik urz±dzenia: /dev/sbpcd, major 25 Plik konfiguracyjny: sbpcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Matsushita/Panasonic CDROM support? Plik README: sbpcd Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: sbpcd=<io-address>,<interface-type> Pierwszy parametr to adres bazowy urz±dzenia (np. 0x230) a <interface- type> to jedno z "SoundBlaster", "LaserMate" lub "SPEA". W pliku sbpcd.h znajdziesz wskazówki którego typu interfejsu u¿yæ. Parametr sbpcd=0 wy³±cza automatyczne wykrywanie, wy³±czaj±c tym samym sterownik. Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony poleceniem: # mknod /dev/sbpcd b 25 0 Obs³ugiwane jest do czterech napêdów na kontrolerze. Nastêpne trzy napêdy na pierwszym kontrolerze mia³yby numery poboczne urz±dzenia od 1 do 3. Je¶li masz wiêcej ni¿ jeden kontroler, stwórz urz±dzenia z liczb± g³ówn± 26, 27 i 28, a¿ do maksimum 4 kontrolerów (to w sumie 16 napêdów CD-ROM; mam nadziejê, ¿e dla wiêkszo¶ci u¿ytkowników to wystarczaj±co :-). Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku sbpcd. _J_e_¶_l_i _k_u_p_i_³_e_¶ _o_s_t_a_t_n_i_o _n_a_p_ê_d _C_D_-_R_O_M_, _t_o _n_i_e _z_a_k_³_a_d_a_j_, _¿_e _j_e_¶_l_i _p_o_d_³_±_c_z_y _s_i_ê _g_o _d_o _k_a_r_t_y _S_o_u_n_d_B_l_a_s_t_e_r_, _t_o _p_o_w_i_n_i_e_n _o_n _u_¿_y_w_a_æ _t_e_g_o _s_t_e_r_o_w_n_i_k_a_. _W_i_ê_k_s_z_o_¶_æ _n_a_p_ê_d_ó_w _s_p_r_z_e_d_a_w_a_n_y_c_h _t_e_r_a_z _p_r_z_e_z _C_r_e_a_t_i_v_e _L_a_b_s _t_o _n_a_p_ê_d_y _E_I_D_EATAPI. 44..33..22.. SStteerroowwnniikk SSoonnyyccdduu553355.. Autor g³ówny: Ken Pizzini (ken@halcyon.com) Obs³uga wielosesyjno¶ci: nie Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/sonycd535, major 24 Plik konfiguracyjny: sonycd535.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Sony CDU535 CDROM support? Plik README: sonycd535 Sterownik ten przyjmuje parametry w postaci: sonycd535=<io-address> <io-address> oznacza adres bazowy kontrolera (np. 0x320). Alternatywnie mo¿esz ustawiæ ten adres w pliku sonycd535.h i wkompilowaæ tê warto¶æ na sta³e. Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony poleceniem: # mknod /dev/sonycd535 b 24 0 Niektóre dystrybucje Linux-a u¿ywaj± /dev/sonycd dla tego urz±dzenia. Starsze wersje sterownika u¿ywa³y g³ównego numeru 21; upewnij siê, ¿e twój plik urz±dzenia jest poprawny. Sterownik ten by³ wcze¶niej dystrybuowany jako ³ata, ale teraz jest czê¶ci± standardowego j±dra. Wiêcej informacji na temat tego strownika znajdziesz w pliku sonycd535. 44..33..33.. SStteerroowwnniikk ccdduu3311aa Autor g³ówny: Corey Minyard (minyard@-rch.cirr.com) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: tak Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/cdu31a, major 15 Plik konfiguracyjny: cdu31a.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Sony CDU31A/CDU33A CDROM support? Plik README: cdu31a Sterownik ten przyjmuje opcje w postaci: cdu31a=<io-address>,<interrupt>,PAS Pierwszy numer, to adres bazowy I/O karty (np. 0x340). Drugi jest numerem przerwania, którego nale¿y u¿yæ (0 oznacza próbkowanie(polling) i/o). Opcjonalny trzeci parametr pownien mieæ warto¶æ PAS je¶li napêd pod³±czony jest do karty d¼wiêkowej Pro Audio Spectrum 16, w innym przypadku nale¿y go opu¶ciæ. Je¶li sterownik jest modu³em, to u¿ywa on trochê innego formatu. Podczas ³adowania modu³u programem modprobe lub insmod parametry przyjmuj± postaæ: cdu31a_port=<io-address> cdu31a_irq=<interrupt> Adres bazowy I/O jest wymagany, ale numer przerwania - nie. Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony przy pomocy: # mknod /dev/cdu31a b 15 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku cdu31a. Zajrzyj tak¿e na stronê WWW zrobion± przez Jeffreya Oxenreidera (zureal@infinet.com <mailto:zureal@infinet.com>), która zawiera opis wielu problemów dotycz±cych tych sterowników. Mo¿na j± znale¼æ pod adresem www.infinet.com <http://www.infinet.com/~zureal/cdu31a.html>. 44..33..44.. SStteerroowwnniikk aazzttccdd.. Autor g³ówny: Werner Zimmermann (zimmerma@rz.fht-esslingen.de) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/aztcd0, major 29 Plik konfiguracyjny: aztcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Aztech/Orchid/Okano/Wearnes (non IDE) CDROM support? Plik README: aztcd Sterownik ten przyjmuje parametry w postaci: aztcd=<io-address> Parametrem jest tutaj adres bazowy I/O karty (np. 0x340). Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony przy pomocy: # mknod /dev/aztcd0 b 29 0 Zauwa¿, ¿e sterownik ten jest przeznaczony tylko dla modelu CDA268-01A. Inne modele, w³±cznie z CDA268-03I i CDA269-031SE, nie posiadaj± w³asnych interfejsów i powinny u¿ywaæ standardowego sterownika IDECD (ATAPI). Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku aztcd. 44..33..55.. SStteerroowwnniikk ggssccdd.. Autor g³ówny: Oliver Raupach (raupach@nwfs1.rz.fh-hannover.de) Obs³uga wielosesyjno¶ci: nie Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/gscd0, major 16 Plik konfiguracyjny: gscd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Goldstar R420 CDROM support? Plik README: gscd Sterownik ten przyjmuje parametry w postaci: gscd=<io-address> Jedynym parametrem jest tutaj adres bazowy I/O karty (np. 0x340). Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony przy pomocy: # mknod /dev/gscd0 b 16 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku gscd oraz na stronie WWW linux.rz.fh-hannover.de <http://linux.rz.fh- hannover.de/~raupach/>. 44..33..66.. SStteerroowwnniikk mmccdd.. Autor g³ówny: Martin (martin@bdsi.com) Obs³uga wielosesyjno¶ci: nie bs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/mcd, major 23 Plik konfiguracyjny: mcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Standard Mitsumi CDROM support? Plik README: mcd To jest starszy sterownik dla napêdów Mitsumi, który by³ dostêpny przez jaki¶ czas. Mo¿esz spróbowaæ nowszego sterownika mcdx, który ma kilka nowych funkcji, ale jest przypuszczalnie mniej stabilny. Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: mcd=<io-address>,<irq> Kolejne parametry to adres bazowy I/O karty (np. 0x340) oraz numer przerwania. Plik urz±dzenia mo¿na stworzyæ poleceniem: # mknod /dev/mcd b 23 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku mcd. 44..33..77.. SStteerroowwnniikk mmccddxx.. Autor g³ówny: Heiko Schlittermann Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: tak Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie (brak obs³ugi sprzêtowej) Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/mcdx0, major 20 Plik konfiguracyjny: mcdx.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Experimental Mitsumi support? Plik README: mcdx Jest to nowszy sterownik dla napêdów Mitsumi. Starszy i przypuszczalnie bardziej stabilny - mcd - jest nadal dostêpny. Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: mcdx=<io-address>,<irq> Kolejne parametry to adres bazowy I/O karty (np. 0x340) i numer przerwania. Plik urz±dzenia mo¿na stworzyæ poleceniem: # mknod /dev/mcdx0 b 20 0 Je¶li kupi³e¶ ostatnio napêd CD-ROM Mitsumi, to nie zak³adaj, ¿e powinien on u¿ywaæ tego sterownika. Niektóre modele mitsumi s± teraz typu EIDE/ATAPI i powinny u¿ywaæ standardowego sterownika idecd. Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku mcdx. 44..33..88.. SStteerroowwnniikk ccmm220066 Autor g³ówny: David A. van Leeuwen (david@tm.tno.) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: tak Plik urz±dzenia: /dev/cm206cd, major 32 Plik konfiguracyjny: cm206.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Philips/LMS CM206 CDROM support? Plik README: cm206 Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: cm206=<io-address>,<interrupt> Pierwszy numer jest adresem bazowym I/O karty (np. 0x340). Drugi to numer przerwania. Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony poleceniem: # mknod /dev/cm206cd b 32 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku cm206. 44..33..99.. SStteerroowwnniikk ooppttccdd.. Autor g³ówny: Leo Spiekman (spiekman@dutette.et.tudelft.nl) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/optcd0, major 17 Plik konfiguracyjny: optcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Experimental Optics Storage ... CDROM support? Plik README: optcd Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: optcd=<io-address> Parametrem jest tutaj adres bazowy I/O karty (np. 0x340). Plik urz±dzenia mo¿na stworzyæ: # mknod /dev/optcd0 b 17 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku optcd. 44..33..1100.. SStteerroowwnniikk ssjjccdd.. Autor g³ówny: Vadim V. Model (vadim@rbrf.msk.su) Obs³uga wielosesyjno¶ci: nie Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: nie Plik urz±dzenia: /dev/sjcd, major 18 Plik konfiguracyjny: sjcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Experimental Sanyo H94A CDROM support? Plik README: sjcd Sterownik ten przyjmuje nastêpuj±ce parametry: sjcd=<io-address>,<interrupt>,<dma> Kolejne parametry to: adres bazowy, przerwanie i kana³ DMA (np. sjcd=0x340,10,5). Plik urz±dzenia mo¿e byæ stworzony poleceniem: # mknod /dev/sjcd b 18 0 Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku sjcd. 44..33..1111.. SStteerroowwnniikk bbppccdd.. Autor g³ówny: Grant R. Guenther (grant@torque.net) Obs³uga wielosesyjno¶ci: nie wiadomo Obs³uga wielu napêdów: nie Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: tak Plik urz±dzenia: /dev/bpcd, major 41 Plik konfiguracyjny: bpcd.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: MicroSolutions backpack CDROM support? Plik README: bpcd Sterownik ten przyjmuje parametry w postaci: bpcd=<io-address> Parametr oznacza tu adres bazowy (np. bpcd=0x3bc). Plik urz±dzenia mo¿na stworzyæ poleceniem: # mknod /dev/bpcd b 41 0 Sterownik ten jest zawarty w j±drach wersji 2.1. Wiêcej informacji na temat tego sterownika znajdziesz w pliku bpcd. 44..33..1122.. SStteerroowwnniikk SSCCSSII.. Autor g³ówny: David Giller Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak (zale¿y od napêdu) Obs³uga wielu napêdów: tak Obs³uga ³adowalnego modu³u: tak Czytanie ramek audio: nie Automatyczne wykrywanie: tak Plik urz±dzenia: /dev/scd0, major 11 Plik konfiguracyjny: cdrom.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: SCSI CDROM support? Plik README: brak Parametry podawane podczas startu s± zale¿ne od typu kontrolera SCSI. Wiêcej informacji znajdziesz w SCSI HOWTO <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/SCSI-HOWTO>. Obs³ugiwana jest wiêksza ilo¶æ sterowników (ilo¶æ ograniczona jest maksymaln± ilo¶ci± urz±dzeñ na szynie SCSI). Stwórz pliki urz±dzeñ z liczb± g³ówn± 11 i liczb± poboczn± pocz±wszy od 0: # mknod /dev/scd0 b 11 0 # mknod /dev/scd1 b 11 1 Sterownik sam z siebie nie ma mo¿liwo¶ci czytania cyfrowych ramek audio, ale niektóre napêdy SCSI maj± tak± mo¿liwo¶æ i bêd± dzia³aæ z programem cdda2wav (który u¿ywa ogólnego interfejsu SCSI j±dra). 44..33..1133.. SStteerroowwnniikk iiddeeccdd.. Autor g³ówny: Scott Snyder (snyder@fnald0.fnal.gov) Obs³uga wielosesyjno¶ci: tak Obs³uga wielu napêdów: tak Obs³uga ³adowalnego modu³u: nie Czytanie ramek audio: tak (w obs³ugiwanych napêdach) Automatyczne wykrywanie: tak Plik urz±dzenia: /dev/hd{a,b,c,d}, major 22 Plik konfiguracyjny: cdrom.h Opcja konfiguracyjna dla j±dra: Include support for IDE/ATAPI CDROMs? Plik README: ide-cd Sterownik ten jest przeznaczony dla CD-ROM-ów ATAPI. Sterownik przyjmuje nastêpuj±ce parametry: hdx=cyls,heads,sects,wpcom,irq lub hdx=cdrom hdx mo¿e byæ jednym z: hda,hdb,hdc,hdd, albo po prostu hd i wtedy oznacza kolejny napêd. Tylko pierwsze trzy parametry s± wymagane (cyls,heads,sects). Np. hdc=1050,32,64 hdd=cdrom. Zmuszenie sterownika IDE, aby rozpozna³ twój CD-ROM, mo¿e przysparzaæ trochê k³opotów, szczególnie je¶li masz wiêcej ni¿ 2 urz±dzenia albo wiêcej ni¿ 1 kontroler IDE. Zwykle wszystko co jest wymagane, to podaæ poprawne opcje z LILO. Szczegó³ówe informacje jak to zrobiæ znajdziesz w pliku /usr/src/linux/Documentation/ide-cd. Przeczytaj go dok³adnie. Nowsze j±dra maj± lepsz± obs³ugê dla wiêkszej ilo¶ci urz±dzeñ IDE. Je¶li masz problemy ze starszym j±drem, to uaktualnienie mo¿e pomóc. Niektóre kontrolery maj± problemy sprzêtowe, które sterownik mo¿e obej¶æ. Mo¿liwe, ¿e musisz podaæ dodatkowe parametry sterownikowi, aby to umo¿liwiæ. Zajrzyj do dokumenctaji. 44..44.. SSttaarrttoowwaanniiee jj±±ddrraa.. Mo¿esz teraz wystartowaæ system z nowym j±drem. Pilnuj czy nie pojawi siê komunikat podobny do tego: hdd: NEC CD-ROM DRIVE:282, ATAPI CDROM drive który informuje, ¿e CD-ROM zosta³ odnaleziony przez sterownik (komunikat bêdzie siê ró¿ni³ w zale¿no¶ci od napêdu). Je¶li komunikaty podczas startu pojawiaj± siê zbyt szybko, to mo¿esz do nich powróciæ wciskaj±c SHIFT-PgUp (je¶li nie prze³±cza³e¶ konsol), albo wy¶wietliæ je poleceniami dmesg lub tail /var/adm/messages. Je¶li napêd nie mo¿e byæ odnaleziony, to jest problem. Zobacz sekcjê na temat rozwi±zywania problemów.. 44..55.. MMoonnttoowwaanniiee,, ooddmmoonnttoowwyywwaanniiee ii wwyyjjmmoowwaanniiee uurrzz±±ddzzeeññ.. Aby zamontowaæ CD-ROM, w³ó¿ p³ytê do napêdu, i uruchom polecenie mount jako root (zak³±da siê tutaj, ¿e stworzy³e¶ symboliczne dowi±zanie do twojego pliku urz±dzenia tak jak to by³o zalecane powy¿ej oraz ¿e istnieje pusty katalog /mnt/cdrom): # mount -t iso9660 -r /dev/cdrom /mnt/cdrom Zawarto¶æ kompaktu znajduje siê teraz w katalogu /mnt/cdrom. S± jeszcze inne opcje dla polecenia mount, które mo¿esz u¿yæ; zobacz w podrêczniku systemowym "man" mount(8). Mo¿esz dodaæ pozycjê do pliku /etc/fstab, aby automatycznie montowaæ CD-ROM podczas startu, albo ¿eby podaæ parametry jakie maj± byæ u¿yte podczas montowania; zobacz w podrêczniku systemowym "man" fstab(8). Zauwa¿, ¿e ¿eby odtwarzaæ p³yty myzyczne _n_i_e powiniene¶ próbowaæ ich montowaæ. Aby odmontowaæ CD-ROM, u¿yj jako root polecenia umount: # umount /mnt/cdrom P³yta mo¿e byæ odmontowana tylko wtedy kiedy ¿aden proces nie ¿±da do niego dostêpu (w³±czaj±c w to przypadek, kiedy bie¿±cym katalogiem jest który¶ z podkatalogów p³yty lub jej katalog g³ówny). Mo¿esz potem wyj±æ p³ytê. Wiêkszo¶æ napêdów ma przycisk do wyjmowania p³yt; Jest tak¿e osobny program s³u¿±cy do tego celu - eject <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/sunsite/utils/disk-management/>. Pamiêtaj, ¿e nie mo¿esz wyjmowaæ p³yty podczas gdy jest ona zamontowana (to mo¿e lub nie byæ mo¿liwe w zale¿no¶ci od rodzaju napêdu jaki posiadasz). Niektóre sterowniki CD-ROM potrafi± automatycznie wysuwaæ szufladkê je¶li p³yta jest odmontowywana i wsuwaæ j± kiedy jest montowana (mo¿na wy³±czyæ tê funkcjê podczas kompilacji albo przy pomocy programu). Mo¿liwe jest, ¿e po s³uchaniu p³yty muzycznej nie bêdziesz móg³ zamontowaæ p³yty. Musisz wys³aæ polecenie audio "stop" (przy pomocy jakiego¶ programu do odtwarzania) przed prób± montowania. Problem ten wydaje siê pojawiaæ tylko ze sterownikiem SBPCD. Ostatnie wersje j±dra 2.0 i 2.1 obs³uguj± automounter oparty na j±drze, który dostarcza prze¼roczyste dla u¿ytkownika montowanie usuwalnych mediów w³±cznie z CD-ROM-em. Potrzebne narzêdzia znajdziesz pod adresem ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl/pub/Linux/kernel/autofs/>. 44..66.. RRoozzwwii±±zzyywwaanniiee pprroobblleemmóóww.. Je¶li wci±¿ masz problemy po przej¶ciu przez instalacjê wg. tego HOWTO, to tutaj jest kilka rzeczy, które nale¿y sprawdziæ. Punkty s± umieszczone wg. narastaj±cej z³o¿ono¶ci. Je¶li który¶ z nich zawiedzie, to rozwi±¿ ten problem zanim posuniesz siê dalej. 44..66..11.. KKrrookk 11:: UUppeewwnniijj ssiiêê,, ¿¿ee nnaa ppeewwnnoo uu¿¿yywwaasszz nnoowwoosskkoommppiilloowwaanneeggoo jj±±ddrraa.. Mo¿esz sprawdziæ datê j±dra, aby zobaczyæ czy jest to to z obs³ug± CD- ROM-u. Mo¿na to zrobiæ poleceniem uname: % uname -a Linux fizzbin 2.0.18 #1 Fri Sep 6 10:10:54 EDT 1996 i586 albo wy¶wietlaj±c zawarto¶æ pliku /proc/version: % cat /proc/version Linux version 2.0.18 (root@fizzbin) (gcc version 2.7.2) #1 Fri Sep 6 10:10:54 EDT 1996 Je¶li data siê nie zgadza, to masz ca³y czas stare j±dro. Czy aby na pewno zresetowa³e¶ komputer? Je¶li u¿ywasz LILO, czy przeinstalowa³e¶ je (z regu³y pisz±c /sbin/lilo)? Je¶li startujesz z dyskietki, czy zrobi³e¶ now± dyskietkê i u¿y³e¶ jej podczas startu? 44..66..22.. KKrrookk 22:: UUppeewwnniijj ssiiêê,, ¿¿ee ooddppoowwiieeddnniiee sstteerroowwnniikkii ss±± wwkkoommppiilloowwaannee Sprawdziæ to mo¿esz wy¶wietlaj±c zawarto¶æ pliku /proc/devices: % cat /proc/devices Character devices: 1 mem 2 pty 3 ttyp 4 ttyS 5 cua 7 vcs Block devices: 3 ide0 22 ide1 Najpierw poszukaj sterownika swojego CD-ROM-u. S± to wszystko urz±dzenia blokowe, w tym przypadku widaæ, ¿e obecny jest sterownik idecd z numerem g³ównym 22. Upewnij siê tak¿e, ¿e wkompilowana jest obs³uga systemu plików ISO-9660 przez wy¶wietlenie zawarto¶ci pliku /proc/filesystems: % cat /proc/filesystems ext2 msdos nodev proc iso9660 Mo¿esz te¿ sprawdziæ, które adresy I/O s± u¿ywane przez sterownik zagl±daj±c do pliku /proc/ioports: howto % cat /proc/ioports ... 0230-0233 : sbpcd ... Je¶li który¶ ze sterowników, który mysla³e¶, ¿e wkompilowa³e¶, siê nie pojawia, to co¶ posz³o nie tak z konfiguracj± lub kompilacj± j±dra. Zacznij proces instalacji jeszcze raz pocz±wszy od konfiguracji i kompilacji j±dra. 44..66..33.. KKrrookk 33:: CCzzyy jj±±ddrroo wwyykkrryy³³oo ttwwóójj nnaappêêdd ppooddcczzaass ssttaarrttuu?? Upewnij siê, ¿e CD-ROM zosta³ wykryty podczas startu j±dra. Powiniene¶ zobaczyæ odpowiedni komunikat. Je¶li komunikat ten przesun±³ siê poza ekran, to mo¿esz go sprawdziæ poleceniem dmesg. % dmesg lub % tail /var/adm/messages Je¶li twój napêd nie zosta³ zidentyfikowany, to co¶ jest nie tak. Upewnij siê, ¿e jest pod³±czony do pr±du i ¿e wszystkie kable s± poprawnie pod³±czone. Je¶li twój napêd posiada zworki do prze³±czania zakresów adresów, to sprawd¼ czy s± poprawnie ustawione (np. napêd 0 je¶li masz tylko jeden napêd). CD-ROM-y ATAPI musz± byæ ustawione jako "single" lub "master", a nie "slave" je¶li do interfejsu jest pod³±czone tylko jedno urz±dzenie. Je¶li napêd dzia³a pod DOS-em, to jest pewne, ¿e sprzêt dzia³a. Wiele sterowników u¿ywa automatycznego wykrywania, ale niektóre nie i wykrywanie to nie zawsze dzia³a. U¿yj parametrów startowych podanych dla twojego typu sterownika. Je¶li nie jeste¶ pewien co do adresów I/O czy innych parametrów, to popróbuj kilka razy. LILO mo¿e byæ (i zwykle jest) tak skonfigurowane, ¿eby przyjmowaæ parametry wpisane rêcznie podczas startu. Inna mo¿liwo¶æ jest taka, ¿e u¿y³e¶ z³ego sterownika. Czasami dokumentacja mo¿e odwo³ywaæ siê do interfejsów w³asnych jako do IDE, myl±c u¿ytkownika, który my¶li, ¿e jego napêd jest ATAPI. Jeszcz inna mo¿liwo¶æ to: twój napêd (albo karta interfejsu) jest jedn± z "kompatybilnych", która potrzebuje inicjalizacji przez sterownik DOS-owy. Spróbuj wystartowaæ DOS-a i za³adowaæ sterownik dostarczony przez sprzedawcê. Potem zresetuj miêkko przy pomocy klawiszy Control-Alt-Delete. Je¶li twojego napêdu nie ma w tym dokumencie, to mo¿liwe jest, ¿e po prostu nie ma sterownika pod Linux-a dla niego. Mo¿esz sprawdziæ w adresach podanych pod koniec tego dokumentu. 44..66..44.. KKrrookk 44:: CCzzyy mmoo¿¿eesszz cczzyyttaaææ ddaannee zz nnaappêêdduu?? Spróbuj odczytaæ co¶ z CD-ROM-u. Przy nastêpuj±cym poleceniu ¶wiate³ko (je¶li je masz) powinno siê zapaliæ i nie powinno byæ ¿adnych b³êdów. Upewnij siê, ¿e p³yta jest w³o¿ona i u¿yj odpowiedniego dla siebie pliku urz±dzenia. # dd if=/dev/cdrom of=/dev/null bs=2048 ^C 124+0 records in 124+0 records out Je¶li to dzia³a, to j±dro porozumiewa siê z napêdem i mo¿esz przej¶æ do kroku 5. Je¶li nie, to mo¿liw± przyczyn± jest plik urz±dzenia. Upewnij siê, ¿e plik urz±dzenia w katalogu /dev ma poprawne liczby g³ówn± i poboczn± zgodnie z tym co by³ podane wcze¶niej dla twojego typu napêdu. Sprawd¼ czy prawa dostêpu pozwalaj± na odczyt i zapis. Raczej mniej prawdopodobnym jest ¿eby¶ mia³ jaki¶ problem sprzêtowy. Spróbuj potestowaæ napêd pod DOS-em, je¶li to mo¿liwe, ¿eby sprawdziæ czy to mog³oby byæ przyczyn±. 44..66..55.. KKrrookk 55:: CCzzyy mmoo¿¿eesszz zzaammoonnttoowwaaææ nnaappêêdd?? Je¶li mo¿esz czytaæ z napêdu, ale nie mo¿esz go zamontowaæ, to sprawd¼ najpierw czy wkompilowa³e¶ obs³ugê systemu plików ISO-9660 wy¶wietlaj±c zawarto¶æ pliku /proc/filesystems jak poprzednio. Upewnij siê, ¿e montujesz napêd z opcjami "-t iso9660" i "-r" i ¿e dobry i znany ci kompakt ISO-9660 (nie muzyczny) jest w napêdzie. Normalnie musisz montowaæ napêd jako u¿ytkownik root. Upewnij siê, ¿e katalog, do którego montujesz, istnieje i ¿e jest pusty. Je¶li CD-ROM jest montowany automatycznie podczas startu, to upewnij siê, ¿e masz poprawny wpis w pliku /etc/fstab. Je¶li jest u ciebie uruchomiony syslog demon, to mog± byæ komunikaty o b³êdach pochodz±ce od j±dra, których nie widzisz. Spróbuj u¿yæ polecenia dmesg: % dmesg SBPCD: sbpcd_open: no disk in drive W zale¿no¶ci od konfiguracji twojego systemu, b³êdy mog± byæ tak¿e zapisane w katalogu /var/adm. 44..66..66.. SSpprraawwddzzaanniiee pprroobblleemmóóww aauuddiioo.. Je¶li napêd dzia³a z CD-ROM-ami, ale nie odtwarza p³yt audio, oto kilka mo¿liwych rozwi±zañ. Potrzebujesz programu do odtwarzania p³yt muzycznych. Niektóre z nich mog± byæ popsute, albp mog± nie wspó³pracowaæ z twoim napêdem. Spróbuj u¿yæ innych i/lub przekompilowaæ je samemu. Dobrym miejscem do poszukania takich programów jest ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/apps/sound/cdrom/>. Kilka sterowników nie obs³uguje odtwarzania p³yt audio. Sprawd¼ plik README albo ¼ród³o sterownika czy to ten przypadek. Sprawd¼ czy p³ytê s³ychaæ przez wej¶cie s³uchawkowe. Je¶li tak to problem le¿y tu raczej w twojej karcie muzycznej. U¿yj programu miksuj±cego, aby ustawiæ urz±dzenie wej¶ciowe i poziom g³o¶no¶ci. Upewnij siê, ¿e za³o¿y³e¶ kabel audio z napêdu CD-ROM-u do karty muzycznej. Upewnij siê, ¿e sterownik do karty d¼wiêkowej dzia³a (zobacz Sound-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Sound-HOWTO.pl.html> dostêpne po polsku). 44..66..77.. KKiieeddyy wwsszzyyssttkkoo iinnnnee zzaawwiieeddzziiee.. Je¶li ci±gle masz problemy to tutaj jest jeszcze kilka ostatnich rzeczy, których mo¿esz spróbowaæ: · przeczytaj jeszcze raz dok³adnie ten dokument. · poczytaj odwo³ania wymienione pod koniec tego dokumentu, szczególnie odpowiednie pliki README dostarczane wraz ze ¼ród³ami j±dra. · wy¶lij zapytanie na grupê dyskusyjn± pl.comp.os.linux albo jak±¶ inn± zwi±zan± z Linux-em. · wy¶lij zapytanie na listê dyskusyjn± o Linux-ie (w przypadku Polski lista dyskusyjna jest po³±czona z grup± dyskusyjn±) · spróbuj u¿yæ najnowszej wersji j±dra. · skontaktuj siê ze swoim sprzedawc±. · skontaktuj siê z producentem CD-ROM-u. · wy¶lij list do opiekuna twojego sterownika (sprawd¼ w pliku /usr/src/linux/MAINTAINERS) · przy¶lij list do mnie. · odpal emacs-a i wpisz Esc-x doctor :-) 55.. AApplliikkaaccjjee.. W sekcji tej znajduj± siê niektóre aplikacje zwi±zane z CD-ROM-ami dostêpne pod Linux-a. Najnowsze informacje na temat archwiów oprogramowania znajdziesz w "Linux Software Map". 55..11.. OOddttwwaarrzzaacczzee pp³³yytt mmuuzzyycczznnyycchh.. Jest kilka programów umo¿liwiaj±cych s³uchanie p³yt muzycznych zarówno poprzez wyj¶cie s³uchawkowe jak przez kartê muzyczn±. WWoorrkkmmaann - graficzna odtwarzarka pod X11, z baz± kompaktów i wieloma innymi funkcjami. WWoorrkkBBoonnee - interaktywna odtwarzarka tekstowa. xxccddppllaayyeerr - prosta odtwarzarka pod X11. ccddppllaayyeerr - bardzo prosta odtwarzarka obs³ugiwana z linii poleceñ. XXmmccdd - odtwarzarka pod X11 napisana dla Motif-a xxmmiittssuummii - inna odtwarzarka pod X11 dla napêdów Mitsumi xxppllaayyccdd - inna odtwarzarka pod X11 po³±czona z mikserem d¼wiêku i programem do pomiaru VU. ccddttooooll - narzêdzia obs³ugiwane z linii poleceñ do odtwarzania p³yt audio. Niektóre z tych programów s± zaprogramowane, aby u¿ywaæ konkretnego urz±dzenia dla CD-ROM-u (np. /dev/cdrom). Mo¿liwe, ¿e mo¿esz podaæ prawid³owe urz±dzenie jako parametr, albo mo¿esz stworzyæ symboliczne dowi±zanie w katalogu /dev. Je¶li wysy³asz wyj¶cie do karty muzycznej, to mo¿liwe, ¿e chcesz u¿yæ miksera, aby ustawiæ g³o¶no¶æ, albo ¿eby podaæ wej¶cie z kompaktu, ¿eby co¶ nagraæ. 55..22.. PPhhoottooCCDD.. P³yty PhotoCD u¿ywaj± systemu plików ISO-9660 zawieraj±cy pliki z obrazami we w³asnym formacie. Nie wszystkie napêdy CD-ROM pozwalaj± na czytanie w tym formacie. Program Hadmuta Danischa - hpcdtoppm - zamienia pliki PhotoCD na przeno¶ny format pixmap. Mo¿na go ¶ci±gn±æ z ftp.gwdg.de <ftp://ftp.gwdg.de/pub/linux/> albo jako czê¶æ narzêdzi PBM (Portable Bit Map) dostêpnych w wielu archiwach (poszukaj "pbm" lub "netpbm"). Program photocd Gerda Knorra kraxel@cs.tu-berlin.de mo¿e zamieniaæ obrazy PhotoCD w pliki Targa lub bitmapy Windows i OS/2. Ten sam autor napisa³ program xpcd pod X11 obs³uguj±cy obrazy PhotoCD. Mo¿esz wybraæ obraz myszk±, zobaczyæ widok roboczy w ma³ym okienku i za³adowaæ go w piêciu mo¿liwych rozdzielczo¶ciach. Mo¿esz tak¿e zaznaczyæ czê¶æ obrazu i za³adowaæ tylko tê zaznaczon± czê¶æ. Pakietów tych mo¿esz poszukaæ w ftp.cs.tu-berlin.de <ftp://ftp.cs.tu- berlin.de/pub/linux/Local/misc/>. Program do obróbki obrazów ImageMagic tak¿e obs³uguje pliki PhotoCD. Jest dostêpny z ftp.x.org <ftp://ftp.x.org:/contrib/applications/ImageMagic/> 55..33.. MMkkiissooffss.. Pakiet mkisofs Erica Youngdale'a pozwala tworzyæ system plików ISO-9660 na partycjach twardego dysku. Mo¿e to byæ wykorzystane pó¼niej przy sprawdzaniu systemu plików CD-ROM-u przed zapisaniem go na p³ytê. Narzêdzia dla w³a¶ciwego zapisu danych na nagrywarkach s± raczej specyficzne dla danego sprzedawcy. Wymagaj± tak¿e zapisu danych bez przerywania, tak ¿e wielozadaniowy system taki jak Linux nie jest dobrym wyborem. 55..44.. NNaarrzzêêddzziiaa IISSOO--99666600.. S± pewne narzêdzia s³u¿±ce do weryfikowania kompaktu sformatowanego na ISO-9660; mo¿esz ich u¿yæ do sprawdzania podejrzanych p³yt. Pakiet mo¿na znale¼æ na ftp.cdrom.com <ftp://ftp.cdrom.com/pub/cdrom/ptf/>. Napisane zosta³y przez Billa Siegmunda i Richa Morina. 66.. OOddppoowwiieeddzzii nnaa cczzêêssttoo zzaaddaawwaannee ppyyttaanniiaa.. 66..11.. JJaakk iinnnnyy uu¿¿yyttkkoowwnniikk nnii¿¿ rroooott mmoo¿¿ee mmoonnttoowwaaææ ii ooddmmoonnttoowwyywwaaææ pp³³yyttyy?? Wiêkszo¶æ poleceñ mount posiada opcjê _u_s_e_r. Je¶li zrobisz tak± pozycjê w /etc/fstab: /dev/sbpcd /mnt/cdrom iso9660 user,noauto,ro to zwyk³y u¿ytkownik bêdzie móg³ zamontowaæ i odmontowaæ p³ytê poleceniami: % mount /mnt/cdrom % umount /mnt/cdrom P³yta zostanie zamontowana z pewnymi opcjami, które zwiêkszaj± bezpieczeñstwo (np. programy nie mog± byæ wykonywane, pliki urz±dzeñ s± ignorowane); w niektórych przypadkach mo¿e to byæ zbyt rygorystyczne. Inn± metod± jest zdybycie pakietu usermount, który pozwala u¿ytkownikom innym ni¿ root montowaæ i odmontowywaæ urz±dzenia wyjmowalne takie jak dyskietki i CD-ROM-y, ale zmniejsza dostêp do innych urz±dzeñ (takich jak partycje twardych dysków). Dostêpny jest na wiêkszo¶ci serwerów ftp. Pod adresem ftp.cdrom.com znajduje siê plik ¼ród³owy mount.c, który pozwala na montowanie i odmontowywanie CD-ROM-ów (tylko) przez normalnych u¿ytkowników. Uruchamiany jest z prawami root-a. 66..22.. DDllaacczzeeggoo ddoossttaajjêê kkoommuunniikkaatt ""ddeevviiccee iiss bbuussyy"" kkiieeddyy ooddmmoonnttoowwuujjêê CCDD--RROOMM?? P³yta nie mo¿e byæ odmontowana je¶li jakikolwiek proces ¿±da do niej dostêpu, w³±cznie z przypadkiem kiedy bierz±cym katalogiem jest który¶ z podkatalogów p³yty lub jej katalog g³ówny. Je¶li nie mo¿esz znale¼æ procesu u¿ywaj±cego p³ytê, to mo¿esz u¿yæ polecenia fuser tak jak to pokazano poni¿ej: % umount /cdrom umount: /dev/hdd: device is busy % fuser -v /cdrom USER PID ACCESS COMMAND /mnt/cdrom tranter 133 ..c.. bash Na niektórych systemach mo¿liwe, ¿e musisz byæ root-em, ¿eby uruchomiæ polecenie fuser, ¿eby zobaczyæ procesy innych u¿ytkowników. 66..33.. JJaakk mmaamm eekkssppoorrttoowwaaææ CCDD--RROOMM ddllaa iinnnnyycchh kkoommppuutteerróóww pprrzzeezz NNFFSS?? Musisz dodaæ pozycjê do pliku /etc/exports. Wtedy u¿ytkownicy na tamtej maszynie bêd± mogli zamontowaæ to urz±dzenie. Szczegó³y znajdziesz w poleceniu "man 5 exports". 66..44.. CCzzyy mmooggêê ssttaarrttoowwaaææ LLiinnuuxx--aa zz CCDD--RROOMM--uu?? Przy instalacji Linux-a najpopularniejsz± metod± jest u¿ycie dyskietki startowej. Niektóre dystrybucje pozwalaj± na start Linux-a bezpo¶rednio z p³yty. Michael Fulbright (msf@redhat.com) zg³osi³, ¿e je¶li posiada siê dobry CD-ROM, ROM BIOS i napêd CD-ROM ATAPI, to jest mo¿liwe startowanie z p³yty. Najnowsza wersja mkisofs tak¿e obs³uguje tworzenie takich dysków. Doda³ on jakie¶ ³aty do obs³ugi standardu El Torito dla startowalnych CD-ROM-ów. 66..55.. JJaakk mmooggêê pprrzzeecczzyyttaa ddaannee ccyyffrroowwee zz pp³³yyttyy mmuuzzyycczznneejj?? Heiko Eissfeldt (heiko@colossus.escape.de) i Olaf Kindel napisali narzêdzie, które czyta dane audio i zachowuje je jako pliki d¼wiêkowe w formacie .wav. Pakiet nazywa siê cdda2wav.tar.gz i mo¿na go pobraæ z ftp.icm.edu.pl. Poniewa¿ napêdy CD-ROM zmieniaj± siê bardzo szybko, trudno jest powiedzieæ które modele obs³uguj± czytanie danych cyfrowych. Najlepiej zdobyæ najnowszy pakiet cdda2wav i przeczytaæ zawart± tam dokumentacjê. Wiêcej informacji na ten temat znajdziesz na stronie www.tardis.ed.ac.uk <http://www.tardis.ed.ac.uk/~psyche/cdda/> oraz w FAQ grupy alt.cd-rom wymienionym w referencjach. 66..66.. DDllaacczzeeggoo ppoolleecceenniiee ffiinndd nniiee ddzziiaa³³aa?? Je¶li u¿ywasz tego polecenia na kompakcie w formacie ISO-9660 bez Rock Ridge Extensions, to musisz dodaæ opcjê -noleaf. Wiêcej szczegó³ów w poleceniu "man find". (Z moich do¶wiadczeñ wynika, ¿e prawie wszystkie nowsze p³yty Linux-a u¿ywaj± Rock Ridge Extensions, wiêc ten problem powinien wystêpowaæ bardzo rzadko.) 66..77.. CCzzyy LLiinnuuxx oobbss³³uugguujjee jjaakkiiee¶¶ nnaaggrryywwaarrkkii?? Pakiet X-CD-Roast jest graficznym interfejsem do obs³ugi nagrywarek CD. Pakiet mo¿na znale¼æ na ftp.icm.edu.pl w kataloogu /pub/Linux/sunsite/utils/disk-management/. Zobacz tak¿e "Linux CD-Writing HOWTO" pod adresem www.jtz.org.pl <http://www.jtz.org.pl/Html/CD-Writing-HOWTO.pl.html> dostêpne w jêzyku polskim. 66..88.. DDllaacczzeeggoo ppoojjaawwiiaa ssiiêê ttaakkii kkoommuunniikkaatt ""mmoouunntt:: RReeaadd--oonnllyy ffiillee ssyyss tteemm wwhheenn mmoouunnttiinngg aa CCDD--RROOMM""?? CD-ROM jest no¶nikiem tylko do odczytu. We wcze¶niejszych wersjach j±dra mo¿na by³o zamontowaæ p³ytê CD do zapisu i odczytu, ale zapis by³ po prostu ignorowany. Od wersji 1.1.33 zosta³o to poprawione i CD- ROM-y musz± byæ montowane tylko-do-odczytu (np. z opcj± -r). 66..99.. DDllaacczzeeggoo wwyyssuuwwaa mmii ssiiêê sszzuuffllaaddkkaa kkiieeddyy zzaammyykkaamm ssyysstteemm?? Od wersji j±dra 1.1.38, sterownik sbpcd wysuwa szufladkê kiedy p³yta jest odmontowywana. Je¶li zamykasz system, to zamontowana p³yta zostanie odmontowana i szufladka wysuniêta. Funkcja ta ma pomóc przy zmianie p³yt. Je¶li szufladka jest wysuniêta, to przy próbie odczytu lub zamontowania zostanie zamkniêta automatycznie. Stwierdzi³em, ¿e to powoduje problemy z niektórymi programami (np. cdplay i workbone). Od wersji 1.1.60 j±dra mo¿na tê funkcjê kontrolowaæ programowo. Przyk³adowy program zawarty jest w dokumentacji do sterownika sbpcd programu (albo u¿yj eject <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/utils/disk-management/>). 66..1100.. MMaamm ""ssppeeccjjaallnnyy"" kkoommppaakktt,, kkttóórreeggoo nniiee mmoo¿¿nnaa zzaammoonnttoowwaaææ?? Ten specjalny kompakt to pewnie p³yta XA (jak wszystkie PhotoCD czy "one-offs" stworzone przy u¿yciu nagrywarek). Wiêkszo¶æ sterowników CD-ROM-ów nie obs³uguje p³yt XA, chocia¿ mo¿e znajdziesz gdzie¶ jak±¶ ³atê, która dodaje obs³ugê takich p³yt. Sterownik sbpcd _o_b_s_³_u_g_u_j_e XA. Je¶li u¿ywasz tego sterownika, to mo¿esz sprawdziæ czy p³yta jest XA w ten sposób: otwórz plik sbpcd.c i w³±cz wy¶wietlanie "Table of Contents" (DBG_TOC). Skompiluj i zainstaluj nowe j±dra i wystartuj je. Podczas ka¿dego montowania TOC bêdzie wy¶wietlane na konsoli, albo logowane do pliku). Je¶li pierwsz± warto¶ci± w TOC jest 20, to jest to p³yta XA. Bajt ten ma warto¶æ 00 w normalnych p³ytach. Je¶li TOC pokazuje ró¿ne ¶cie¿ki, to jest to tak¿e znak, ¿e jest to p³yta XA. (dziêki dla Eberharda Moenkeberga za powy¿sz± informacjê) Innymi mo¿liwo¶ciami dla nieodczytywalnych CD-ROM-ów s±: 1. P³yta nie u¿ywa systemu plików ISO-9660 (np. niektóre u¿ywaj± SunOS lub HFS). 2. Jest to p³yta muzyczna. 3. W³o¿y³e¶ j± do napêdu "do góry nogami" :-) 66..1111.. CCzzyy wwiieelloopp³³yyttoowwee nnaappêêddyy CCDD--RROOMM ddzziiaa³³aajj±± zz LLiinnuuxx--eemm?? Kilku u¿ytkowników zg³osi³o, ¿e osi±gnê³o jakie¶ sukcesy z wielop³ytowymi napêdami CD-ROM SCSI. Musisz przypuszczalnie w³±czyæ opcjê "Probe all LUNs on each SCSI device" przy konfiguracji j±dra. Przynajmniej jeden u¿ytkownik musia³ tak¿e zwiêkszyæ warto¶æ oczekiwania (timeout) dla SCSI w sterowniku. Zg³oszono mi, ¿e Nakamichi MBR-7 7 i Pioneer 12 dzia³aj±. Dostêpne s± tak¿e napêdy wielop³ytowe EIDE/ATAPI. J±dro w wersji 2.0 ma szcz±tkow± obs³ugê dla napêdów korzystaj±cych z funkcji ioctl CDROM_SELECT_DISC. Plik z dokumentacj± do sterownika IDE-CD zawiera ¼ród³a krótkiego programu do wybierania kompaktów, albo mo¿esz u¿yæ nowszej wersji opisanego wcze¶niej programu eject. 66..1122.. DDoossttaajjêê bb³³êêddyy:: ""//ccddrroomm:: PPeerrmmiissssiioonn ddeenniieedd"" Niektóre p³yty maj± tak ustawione prawa dostêpu do swojego g³ównego katalogu, ¿e tylko u¿ytkownik root mo¿e go czytaæ. Przyk³adem mo¿e tutaj byæ p³yta InfoMagic z marca 1995. Jest to wyra¼na niedogodno¶æ. Nastêpuj±ca ³ata, grzeczno¶æ ze strony Christopha Lametera (clameter@waterf.org) obchodzi ten problem w j±drze. From: clameter@waterf.org (Christoph Lameter) Newsgroups: comp.os.linux.setup Subject: InfoMagic Developers Set: Fix for CD-ROM permissions Date: 12 Apr 1995 20:32:03 -0700 Organization: The Water Fountain - Mining for streams of Living Water NNTP-Posting-Host: waterf.org X-Newsreader: TIN [version 1.2 PL2] Zbiór p³yt "InfoMagic Developers" z marca 1995 ma b³êdy poniewa¿ informacja o prawach dostêpu zapisana w katalogu g³ównym przysparza nastêpuj±cych problemów: 1. P³yta 1 bêdzie zawsze mia³a w³a¶ciciela/grupê 5101/51 i ma dozwolony zapis (?) 2. P³yta 2 i 3 maj± ustawione prawa rwx dla root-a i ¿adnych praw dla innych u¿ytkowników/grupy. P³yty tej nie mo¿na odczytaæ z innego u¿ytkownika ni¿ root! Mam uruchomionego BBS-a i muszê je udostêpniæ do zgrywania dla innych. Widzia³em ju¿ gdzie¶ tam kilka poprawek do tego. Jednak k³opot w tym, ¿e poprawki te zmieniaj± prawa dla WSZYSTKICH katalogów na p³ycie. Ta poprawka zmienia TYLKO prawa dostêpu do katalogu g³ównego p³yty. Je¶li chcesz uruchamiaæ czê¶ci Linux-a bezpo¶rednio z tej p³yty to mo¿esz wpa¶æ w k³opoty je¶li wszystkie katalogi s± czytelne dla wszystkich i je¶li w³a¶cicielem wszystkich jest root. Poprawka ta zmieni prawa dostêpu dla katalogu g³ównego na r-xr-xr-x i w³a¶ciciela/grupê na warto¶ci odpowiadaj±ce opcjom uid i gid polecenia mount. Aby za³o¿yæ poprawkê: cd /usr/src/linux/fs/isofs patch <**TEN LIST** i skompiluj ponownie j±dro (mo¿liwe, ¿e musisz poprawiæ trochê tê poprawkê w zale¿no¶ci od wersji twojego j±dra). Poprawka ta powinna siê przypuszczalnie znale¼æ w j±drze. Jaki interes maj± dane na p³ycie w grzebaniu prawami/w³a¶cicielem katalogu do zamontowania? --- inode.c.ORIG Wed Apr 12 17:24:36 1995 +++ inode.c Wed Apr 12 17:59:12 1995 @@ -552,7 +552,15 @@ these numbers in the inode structure. */ if (!high_sierra) - parse_rock_ridge_inode(raw_inode, inode); + { parse_rock_ridge_inode(raw_inode, inode); + /* check for access to the root directory rights/owner CL */ + if((inode->i_sb->u.isofs_sb.s_firstdatazone) == inode->i_ino) + { /* Change owner/rights to the ones demanded by the mount command */ + inode->i_uid = inode->i_sb->u.isofs_sb.s_uid; + inode->i_gid = inode->i_sb->u.isofs_sb.s_gid; + inode->i_mode = S_IRUGO | S_IXUGO | S_IFDIR; + } + } #ifdef DEBUG printk("Inode: %x extent: %x\n",inode->i_ino, inode->u.isofs_i.i_first_extent); @@ -805,4 +813,3 @@ } #endif - Zauwa¿, ¿e powy¿sza ³ata jest raczej stara i przypuszczalnie nie zainstaluje siê g³adko w j±drze wersji 2.0. Zobacz tak¿e pytanie na temat plików ukrytych w dalszej czê¶ci tego dokumentu. 66..1133.. JJaakk mmaamm iinntteerrpprreettoowwaaææ kkoommuunniikkaattyy oo bb³³êêddaacchh IIDDEE CCDD?? Co to znaczy jak otrzymam komunikat o b³êdzie od sterownika CD-ROM-u - np. taki: "hdxx: code: xx key: x asc: xx ascq: x"? To jest komunikat o statusie/b³êdzie od napêdu IDE CD-ROM. Domy¶lnie sterownik IDECD wypisuje informacje otrzymane przez napêd bez "zawracania j±dru g³owy". Mo¿esz zmieniæ to domy¶lne zachowanie, aby wy¶wietla³ w³a¶ciwy komunikat o b³êdzie, przez zmianê warto¶ci VERBOSE_IDE_CD_ERRORS w pliku /usr/src/linux/drivers/block/ide-cd.c na 1 i rekompilacjê j±dra. 66..1144.. JJaakk mmooggêê ppoowwiieeddzziieeææ jjaakk±± pprrêêddkkoo¶¶ææ mmaa mmóójj CCDD--RROOMM?? Oto jeden sposób. Polecenie to mierzy jaki czas przeznaczony jest na odczytanie 1500K danych z p³yty: % time -p dd if=/dev/cdrom of=/dev/null bs=1k count=1500 1500+0 records in 1500+0 records out real 5.24 user 0.03 sys 5.07 Prêdko¶æ CD-ROM-u o pojedynczej prêdko¶ci wynosi 150 kb na sekundê, co powinno zabraæ oko³o 10 sekund. Przy prêdko¶ci podwójnej zabra³oby to 5 sekund, przy czterokrotnej - 2,5, itd... Czas "real" powy¿ej jest przypuszczalnie tym, na który nale¿y patrzeæ - w tym przypadku jest to CD-ROM podwójnej prêdko¶ci. Mo¿esz zwiêkszyæ ilo¶æ danych, aby otrzymaæ bardziej dok³adn± warto¶æ (w razie gdyby¶ pyta³, to te dane nie s± cache'owane). Przypuszczalnie powiniene¶ uruchomiæ to polecenie kilka razy i wzi±æ ¶redni± z nich wszystkich. 66..1155.. MMóójj CCDD--RROOMM pprrzzeessttaa³³ ddzziiaa³³aaææ ooddkk±±dd zzaaiinnssttaalloowwaa³³eemm LLiinnuuxx--aa.. Zwyk³ym symptomem jest to, ¿e dysk startowy u¿yty do instalacji rozpozna³ twój CD-ROM, ale po tym jak Linux zosta³ zainstalowany na dysku twardym czy dyskietce i zrestartowany - przesta³ rozpoznawaæ twój napêd. Najpopularniejszym powodem jest tutaj fakt, ¿e w niektórych dystrybucjach j±dro instalowane nie zawsze jest tym samym j±drem, które znajduje siê na twojej dyskietce startowej. Wybra³e¶ dyskietkê, która obs³ugiwa³a twój CD-ROM, podczas gdy j±dro, które zainstalowa³e¶, jest j±drem "ogólnym" i nie ma w nim obs³ugi CD-ROM-u. Mo¿esz to sprawdziæ postêpuj±c zgodnie ze wskazówkami zawartymi w sekcji Rozwi±zywanie problemów wcze¶niej w tym dokumencie (np. zacznij od sprawdzenia /proc/devices). Rozwi±zaniem jest ponowna kompilacja j±dra, upewniaj±c siê jednocze¶nie, ¿e wszystkie sterowniki jakie potrzebujesz s± w³±czone. Zobacz Kernel-HOWTO <http://www.jtz.org.pl/Html/Kernel-HOWTO.pl.html> (po polsku) je¶li nie wiesz jak to zrobiæ. Je¶li przekaza³e¶ jakie¶ parametry startowe do dyskietki (np. "hdc=cdrom"), to musisz je dodaæ do konfiguracji twojego programu startuj±cego (zwykle jest to plik /etc/lilo.conf). 66..1166.. NNaa pp³³yycciiee ss±± ""uukkrryyttee"" pplliikk,, kkttóórryycchh nniiee mmooggêê ooddcczzyyttaaææ.. Niektóre p³yty posiadaj± pliki z ustawionym bitem "hidden". Normalnie nie mo¿na zobaczyæ tych plików. Je¶li zamontujesz p³ytê z opcj± "unhide", to wtedy pliki te powinny byæ dostêpne (jako¶ nie widaæ, ¿êby to by³o gdziekolwiek udokumentowane). 66..1177.. GGddzziiee jjeesstt uuddookkuummeennttoowwaannee CCDD--RROOMM AAPPII?? Je¶li chcesz napisaæ w³asn± aplikacjê, jak np. odtwarzarka audio, to bêdziesz musia³ zrozumieæ API - interfejs programowana aplikacji (application programming interface). Oryginalnie sterownik CD-ROM-u u¿ywa³ swojej w³asnej funkcji ioctl(), aby obs³u¿yæ funkcje specyficzne dla ka¿dego napêdu. Pliki nag³ówkowe takie jak /usr/include/linux/sbpcd.h opisuj± je. Poniewa¿ wiele sterowników bazowa³o na innych sterownikach, interfejsy, je¶li nie s± identyczne, to maj± wiele wspólnego. Ostatnio powsta³a inicjatywa ustandaryzowania interfejsu dla napêdów CD-ROM kierowana przez Davida van Leeuwena (david@tm.tno.nl). Polega ona na umieszczeniu ogólnego kodu w jednym miejscu i upewnieniu siê, ¿e wszystkie sterowniki zachowuj± sie tak samo Jest to udokumentowane w pliku /usr/src/linux/Documentation/cdrom/cdrom-standard.tex. Kilka sterowników to obs³uguje. Spodziewam siê, ¿e w nastêpnej g³ównej wersji j±dra (3.0?) wszyskie sterowniki CD-ROM-ów dostosuj± siê do tego API. Moja ksi±¿ka, _L_i_n_u_x _M_u_l_t_i_m_e_d_i_a _G_u_i_d_e, po¶wiêca o wiele wiêcej miejsca tematowi programowania CD-ROM-ów, szczególnie je¶li chodzi o funkcje audio. Zobacz na koniec sekcji Referencje. 66..1188.. DDllaacczzeeggoo nniiee wwiiddzzêê dd³³uuggiicchh nnaazzww nnaa CCDD--RROOMM--aacchh zz WWiinnddoowwss--óóww?? Je¶li masz CD-ROM, który ma d³ugie nazwy pod Windows, ale nie pod Linux-em, mo¿e on byæ zformatowany do Microsoft-owego systemu plików Joliet. Rozwi±zanie znajdziesz w odpowiedzi na nastêpne pytanie. 66..1199.. CCzzyy oobbss³³uuggiiwwaannyy jjeesstt MMiiccrroossoofftt--oowwyy ssyysstteemm pplliikkóóww JJoolliieett?? Microsoft stworzy³ rozszerzenie do formatu ISO CD-ROM o nazwie Joliet. W czasie pisania obs³uga dla Joliet by³a w trakcie opracowywania; ³aty by³y dostêpne z adresu url url="http://www- plateau.cs.berkeley.edu/people/chaffee/joliet.html"> lub <ftp://www- plateau.cs.berkeley.edu/pub/multimedia/linux/joliet/>. 77.. RReeffeerreennccjjee.. Wspomnia³em ju¿ o plikach README, zwykle zainstalowanych w /usr/src/linux/Documentation/cdrom. Mog± byæ one "kopalni± z³ota" je¶li chodzi o informacje. Nastêpuj±ce dokumenty FAQ s± okresowo wysy³ane na grupê dyskusyjn± news.answers i archiwizowane w takich miejscach w Internecie jak rtfm.mit.edu <ftp://rtfm.mit.edu/>: · SCSI-HOWTO <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/SCSI-HOWTO> · Hardware-HOWTO <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/Hardware-HOWTO> · Sound-HOWTO <http://www.jtz.org.pl:/Html/Sound-HOWTO.pl.html> (po polsku) · Kernel-HOWTO <http://www.jtz.org.pl:/Html/Kernel-HOWTO.pl.html> (po polsku) · Distribution-HOWTO <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/docs/HOWTO/Distribution- HOWTO> · CD-Writing-HOWTO <http://www.jtz.org.pl:/Html/CD-Writing- HOWTO.pl.html> (po polsku) Przynajmniej tuzin firm sprzedaje dystrybucje Linux-a na CD-ROM-ach; wiêkszo¶æ z nich jest podana w Distribution HOWTO. Nastêpuj±ce grupy dyskusyjne maj± co¶ wspólnego z CD-ROM-ami: · comp.publish.cdrom.hardware · comp.publish.cdrom.multimedia · comp.publish.cdrom.software · comp.sys.ibm.pc.hardware.cd-rom · alt.cd-rom · alt.cd-rom.reviews · pl.comp.os.linux - polskojêzyczna grupa dotycz±ca Linux-a w ogólno¶ci Dobrym ¼ród³em informacji s± tak¿e grupy comp.os.linux. Du¿e archiwum informacji z CD-ROM-ów jest na ftp.cdrom.com <ftp://ftp.cdrom.com:/pub/cdrom/>. [Od t³umacza.] W Polsce polecam wspomniane ju¿ wcze¶niej ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/>. Dokument FAQ na temat urz±dzeñ IDE i ATA mo¿na zanle¼æ pod adresem rtfm.mit.edu <ftp://rtfm.mit.edu/pub/usenet/news.answers/pc-hardware- faq/enhanced-IDE/> oraz www.seagate.com <http://www.seagate.com/techsuppt/faq/faqlist.html>. Western Digital- firma, która zapocz±tkowa³a protokó³ IDE - ma informacje na temat tego protoko³u na swoim serwerze ftp <ftp://fission.dt.wdc.com/pub/standards/atapi>. Stronê WWW po¶wiêcon± multimediom mo¿na tak¿e znale¼æ na viswiz.gmd.de <http://viswiz.gmd.de/MultimediaInfo/>. Creative Labs ma swoj± stronê pod adresem www.creaf.com <http://www.creaf.com/>. W Linux Documentation Project powsta³o kilka ksi±¿ek na temat Linux-a, w³±czaj±c _L_i_n_u_x _I_n_s_t_a_l_l_a_t_i_o_n _a_n_d _G_e_t_t_i_n_g _S_t_a_r_t_e_d. S± one dostêpne za darmo poprzez anonimowane FTP z wiêkszo¶ci archiwów Linux-owych albo mo¿na je otrzymaæ w formie trwa³ej. _L_i_n_u_x _S_o_f_t_w_a_r_e _M_a_p (LSM), czyli mapa oprogramowania pod Linux-a jest nieocenionym ¼ród³em. LSM mo¿na znale¼æ na ró¿nych serwerach ftp w³±cznie z ftp.icm.edu.pl <ftp://ftp.icm.edu.pl:/pub/Linux/sunsite/LSM/>. Lista dyskusyjna na temat Linux-a ma kilka "kana³ów" po¶wiêconych ró¿nym tematom. Aby siê dowiedzieæ jak siê do³±czyæ, wy¶lij list ze s³owem "help" w tre¶ci na adres majordomo@vger.rutgers.edu. (Zauwa¿, ¿e podczas pisania tego dokumentu listy te by³y porz±dnie przeci±¿one i szukano jakiego¶ miejsca zastêpczego.) Na koniec bezwstydna reklama: Je¶li chcesz siê dowiedzieæ o wiele wiêcej na temat multimediów pod Linux-em (szczególnie na temat aplikacji i programowania CD-ROM-ów i kart muzycznych), zobacz moj± ksi±¿kê _L_i_n_u_x _M_u_l_t_i_m_e_d_i_a _G_u_i_d_e, ISBN 1-56592-219-0, wydan± przez O'Reilly and Associates. Tak jak oryginalna wersja angielska, w druku s± wersje francuska i japoñska. Po szczegó³y zadzwoñ 800-998-9938 w Pó³nocnej Ameryce, albo sprawd¼ adres www.ora.com <http://www.ora.com/catalog/multilinux/noframes.html> albo moj± stronê domow± www.pobox.com <http://www.pobox.com/~tranter/>. 77..11.. OOdd tt³³uummaacczzaa.. T³umaczenie to jest chronione prawami autorskimi © Bartosza Maruszewskiego. Dozwolone jest rozprowadzanie i dystrybucja na prawach takich samych jak dokument oryginalny. Je¶li znalaz³e¶ jakie¶ ra¿±ce b³êdy ortograficzne, gramatyczne, sk³adniowe, techniczne to pisz do mnie: B.Maruszewski@jtz.org.pl Oficjaln± stron± t³umaczeñ HOWTO jest http://www.jtz.org.pl/ Aktualne wersje przet³umaczonych dokumentów znajduj± siê na tej¿e stronie. Dostêpne s± tak¿e poprzez anonimowe ftp pod adresem ftp.jtz.org.pl w katalogu /JTZ/. Przet³umaczone przeze mnie dokumenty znajduj± siê tak¿e na mojej stronie WWW. <http://www.jtz.org.pl/bartek/tlumaczenie.html> S± tam te¿ odwo³ania do Polskiej Strony T³umaczeniowej. Kontakt z nasz± grup±, grup± t³umaczy mo¿esz uzyskaæ poprzez listê dyskusyjn± jtz@jtz.org.pl. Je¶li chcesz sie na ni± zapisaæ, to wy¶lij list o tre¶ci subscribe jtz Imiê Nazwisko na adres majordomo@ippt.gov.pl Zmiany w tym dokumencie wprowadzone przez t³umacza to: - cofniêcie ekranu SHIFT-PgUp - info o polskiej li¶cie i grupie dyskusyjnej.