Linux: Podstawowe informacje o systemie Autor: Michael K. Johnson, <johnsonm@redhat.com> v4.14, 1 wrze¶nia 1998 WWeerrssjjaa ppoollsskkaa:: TToommaasszz ''ttssccaa'' SSiieenniicckkii,, <<ttssccaa@@eeddbb..ddkk>> v1.02, 10 grudnia 2001 Dokument niniejszy zawiera podstawowe wiadomo¶ci o systemie opera cyjnym Linux, opis jego mo¿liwo¶ci i wymagañ, oraz odno¶niki do odpowiednich zasobów. ______________________________________________________________________ Spis tre¶ci 1. Wprowadzenie do Linuksa 2. Mo¿liwo¶ci Linuksa 3. Zagadnienia sprzêtowe 3.1 Minimalne wymagania sprzêtowe 3.2 Zalecana konfiguracja sprzêtowa 3.3 Wspierany sprzêt 4. Niekompletny spis sportowanego i innego oprogramowania 5. Kto u¿ywa Linuksa? 6. Sk±d wzi±æ Linuksa? 6.1 Anonimowy serwer FTP 6.2 P³ytki CD 6.3 Inne ¼ród³a 7. Status prawny Linuksa 8. Bie¿±ce informacje o Linuksie 9. Przysz³o¶æ 10. O tym dokumencie 10.1 Formalno¶ci 11. Od t³umacza ______________________________________________________________________ 11.. WWpprroowwaaddzzeenniiee ddoo LLiinnuukkssaa Linux jest ca³kowicie darmowym systemem operacyjnym zgodnym ze standardem POSIX, z rozszerzeniami SYSV i BSD (to znaczy, ¿e wygl±da jak Unix, ale nie jest oparty o jego kod). Dostêpna jest zarówno jego skompilowana wersja, jak i kod ¼ród³owy. Prawa autorskie do Linuksa nale¿± do Linusa Torvaldsa (<torvalds@transmeta.com>) oraz osób wspó³tworz±cych kod. Linux jest rozpowszechniany za darmo na warunkach okre¶lonych w licencji GNU. Tre¶æ tej licencji do³±czana jest do pakietu ze ¼ród³ami systemu, mo¿na siê z ni± równie¿ zapoznaæ pod adresem <ftp://prep.ai.mit.edu/pub/gnu/COPYING>. (Od t³umacza: t³umaczenie licencji GPL na jêzyk polski znajduje siê pod adresem <http://www.linux.org.pl/gpl.php>.) LLiinnuuxx jako taki to tylko j±dro systemu operacyjnego, czê¶æ odpowiedzialna za obs³ugê sprzêtu, zarz±dzanie plikami, procesami, itd. Dopiero odpowiednie zestawienie j±dra ze zbiorem programów u¿ytkowych i aplikacji tworzy ca³o¶æ systemu operacyjnego. Takie zestawienie nazywa siê ddyyssttrryybbuuccjj±±. S³owo LLiinnuuxx, chocia¿ tak naprawdê oznacza tylko j±dro, u¿ywane jest powszechnie -- i poprawnie! -- w znaczeniu ,,system operacyjny oparty na j±drze Linuksa''. Zwiêz³y opis poszczególnych dystrybucji znajduje siê w Distributions-HOWTO <http://sunsite.unc.edu/LDP/HOWTO/Distributions-HOWTO/>. ¯¯aaddnnaa z tych dystrybucji nie jest ,,oficjalnym Linuksem''. Linux nniiee jest oprogramowaniem ,,public domain'' ani ,,shareware''. Jest to system darmowy, a powszechnie u¿ywanymi terminami s± ffrreeeewwaarree lub oopprrooggrraammoowwaanniiee wwoollnnooddoossttêêppnnee (Open Source Software[tm], zob. <http://www.opensource.org> (od t³umacza: informacje nt. Open Source po polsku znajduj± siê pod adresem <http://www.opensourcepl.org>)). Rozdawnictwo i sprzeda¿ kopii Linuksa dozwolone s± pod warunkiem jednoczesnego udostêpnienia kodu ¼ród³owego. W przypadku wprowadzenia w³asnych modyfikacji do kodu prawnie wymagane jest udostêpnienie równie¿ ¼róde³ owych modyfikacji. Szczegó³y zawarte s± w licencji GNU. Linux jest wolnodostêpny i takim pozostanie. Ze wzglêdu na naturê licencji GPL, o któr± ten system jest oparty, nielegalne by³oby tworzenie go w inny sposób. Zwróæ uwagê, ¿e ,,wolnodostêpny'' oznacza dostêpno¶æ kodu ¼ród³owego, a nie po prostu darmowo¶æ; dozwolone jest bowiem rozpowszechnianie Linuksa za pieni±dze. Jedynym warunkiem jest udostêpnianie z nim jego kodu ¼ród³owego. To oczywi¶cie uogólnienie; je¶li interesuj± Ciê szczegó³y, zapoznaj siê z tre¶ci± licencji GPL. Linux dzia³a na komputerach 386/486/Pentium wyposa¿onych w szyny ISA, EISA, PCI i VLB. IBM-owska magistrala MCA nie jest najlepiej obs³ugiwana przez j±dra 2.0.x i wcze¶niejsze, sytuacja zmieni³a siê jednak w wersji 2.1.x i kolejnych, zob. <http://glycerine.itsmm.uni.edu/mca>. Istnieje wersja dla procesorów Motorola 680x0 (chodzi o komputery takie jak Amigi, Atari i VME), która dzia³a ju¿ ca³kiem dobrze. Wersja ta pracuje na Motoroli 68020 z MMU, na 68030, 68040, 68050, wymaga te¿ FPU. Dzia³a ju¿ X Window System i sieæ. Zob. <news:comp.os.linux.m68k>. Linux dzia³a dobrze równie¿ na procesorach Alpha DECa. Obecnie wspierane s± takie platformy, jak "Jensen", "NoName", "Cabriolet", "Universal Desktop Box" (Multia) i inne. Zob. <http://www.azstarnet.com/~axplinux/FAQ.html>. Wspierane s± te¿ SPARCi Suna (wiêkszo¶æ maszyn sun4c, sun4m i sun4u; rozwijane wsparcie dla sun4). Obecnie jedyn± dostêpn± na SPARC dystrybucj± jest Red Hat. Zob. <http://www.redhat.com/support/docs/rhl-sparc/>. Aktywnie tworzona jest wersja na PowerPC (w tym PowerMac (Nubus i PCI), Motorola, IBM i Be). Zob. <http://www.cs.nmt.edu/~linuxppc/> i <http://www.linuxppc.org/>. Wersje na inne maszyny (równie¿ MIPS (zob. <http://linus.linux.sgi.com> i <http://lena.fnet.fr/>) i ARM) s± na ró¿nych etapach rozwoju; nie oczekuj zbyt wiele. Je¶li mo¿esz zaanga¿owaæ siê w rozwój tych wersji, z pewno¶ci± znajdziesz wspó³pracowników. Rozwój Linuksa przekroczy³ ju¿ etap testowania; wersja 1.0 ukaza³a siê 14 marca 1994. System nie jest wolny od b³êdów, a w trakcie pracy na nim na pewno pojawi± siê w nim i zostan± usuniête kolejne niedoskona³o¶ci. Linux rozwijany jest w sposób ,,otwarty'' -- wszystkie kolejne wersje, niezale¿nie od tego, czy mo¿na je uznaæ za ,,gotowe'', czy nie, s± udostêpniane u¿ytkownikom. IInnffoorrmmaaccjjaa oo ssttaabbiillnnoo¶¶ccii kkoolleejjnnyycchh wweerrssjjii zzaawwaarrttaa jjeesstt ww iicchh nnuummeerrzzee:: wersje n.x.y gdzie x jest liczb± parzyst± s± wersjami stabilnymi, a zwiêkszanie siê liczby y oznaka kolejne poprawki (np. wersje 1.2.2 i 1.2.3 ró¿ni± siê od siebie tylko ilo¶ci± wprowadzonych poprawek, a nie mo¿liwo¶ciami). Wersje n.x.y gdzie x jest liczb± nieparzyst± s± wersjami testowymi wypuszczanymi dla osób pracuj±cych nad ich rozwojem; mog± byæ niestabilne i wieszaæ siê, stale te¿ zwiêkszaj± siê ich mo¿liwo¶ci. Gdy bie¿±ca wersja rozwojowa j±dra zostaje uznana za stabiln±, zostaje ona ,,zamra¿ana'' jako kolejna wersja stabilna, a rozwijana wersja otrzymuje nowy numer. Wiêkszo¶æ wersji j±dra, i stabilnych i rozwojowych, jest raczej godna zaufania; ,,stabilna'' oznacza w tym kontek¶cie dodatkowo ,,powoli zmieniaj±ca siê''. Mo¿na u¿ywaæ którejkolwiek z tych wersji, je¶li dzia³a ona zgodnie z oczekiwaniami (chyba, ¿e koniecznie chcesz mieæ wersjê najnowsz±). Na przyk³ad pochodz±ca z 1992 roku wersja 0.97p1 bezproblemowo u¿ywana by³a na pewnym serwerze przez 136 dni bez przerwy (a dzia³a³aby pewnie d³u¿ej, gdyby operator koparki przypadkowo nie uszkodzi³ transformatora). Znane s± przypadki ci±g³ego u¿ywania Linuksa przez ponad rok, wiadomo te¿ o komputerze, na którym wg ostatnich wiadomo¶ci wersja 0.99p15s chodzi³a nieprzerwanie od 600 dni. Obecn± stabiln± wersj± j±dra jest 2.0.35 (numer bêdzie siê zmienia³ w miarê dodawania nowych sterowników i wprowadzania poprawek), rozpoczêto te¿ prace nad wersj± 2.1.x. Pakiet z kodem ¼ród³owym j±dra Linuksa zawiera plik Documentation/Changes opisuj±cy zmiany, o których nale¿y wiedzieæ przy zmienianiu u¿ywanej wersji na nowsz±. Wiêkszo¶æ u¿ytkowników Linuksa po prostu aktualizuje od czasu do czasu ca³± dystrybucjê, a tym samym i j±dro. Jak ju¿ wspomniano, model rozwoju j±dra Linuksa jest modelem otwartym i zdecentralizowanym (w przeciwieñstwie do modelu stosowanego w przypadku rozwoju wielu innych rodzajów oprogramowania); oznacza to, ¿e najnowsze wersje s± zawsze udostêpniane u¿ytkownikom. Co za tym idzie, ka¿da wersja posiadaj±ca jak±¶ now± funkcjonalno¶æ zawiera b³êdy -- ale dziêki jej upublicznieniu b³êdy te s± bardzo szybko (czêsto w przeci±gu godzin) wy³apywane i usuwane. Natomiast zamkniêty i scentralizowany model rozwoju oprogramowania oznacza, ¿e tylko jedna osoba lub grupa pracuje nad projektem, a nowe wersje oprogramowania publikowane s± tylko wtedy, gdy autorzy uznadz± je za wolne od b³êdów. Powoduje to czêsto znaczne wyd³u¿enie siê czasu oczekiwania na now± wersjê i na poprawki b³êdów oraz generalnie wolniejszy rozwój. Najnowsze wersje takiego oprogramowania s± czasem wy¿szej jako¶ci ni¿ wersje oprogramowania tworzonego w sposób otwarty, cen± jednak jest znaczne spowolnienie rozwoju. Oba w/w modele rozwoju oprogramowania omówione i zanalizowane zosta³y w _T_h_e _C_a_t_h_e_d_r_a_l _a_n_d _t_h_e _B_a_z_a_a_r Erica Raymonda; zob. <http://sagan.earthspace.net/~esr/writings/cathedral-bazaar/>. 1 wrze¶nia 1998 ostatni± stabiln± wersj± j±dra jest 2.0.35, a wersj± rozwojow± 2.1.119. 22.. MMoo¿¿lliiwwoo¶¶ccii LLiinnuukkssaa · wielozadaniowo¶æ (mo¿na uruchamiaæ wiele programów naraz), · obs³uga wielu u¿ytkowników na tej samej maszynie w tym samym czasie (bez licencji wielostanowiskowych!), · wieloplatformowo¶æ (Linux dzia³a pod wieloma platformami, nie tylko pod Intelowsk±), · wieloprocesorowo¶æ (obs³uga SMP (wieloprzetwarzania symetrycznego) na platformach Intel i SPARC (prace nad wsparciem dla kolejnych platform trwaj±); Linux u¿ywany jest w wymagaj±cych wieloprzetwarzania zastosowaniach, np. w systemach Beowulf (zob. <http://cesdis.gsfc.nasa.gov/linux-web/beowulf/beowulf.html>) i opartym na SPARC superkomuterze Fujitsu AP1000+), · wielow±tkowo¶æ (j±dro obs³uguje wiele niezale¿nych w±tków w pojedynczej przestrzeni przydzielonej procesowi pamiêci), · dzia³anie w trybie chronionym 386, · miêdzyprocesowa ochrona pamiêci (dziêki czemu niemo¿liwa jest sytuacja, w której jeden program powoduje pad ca³ego systemu), · ³adowanie kodu wykonywalnego na ¿±danie (tzn. czytanie tylko tej czê¶ci programu, która jest rzeczywi¶cie wykorzystywana), · wspó³dzielenie pamiêci miêdzy procesami (tzn. ¿e wiele programów mo¿e korzystaæ z tego samego obszaru pamiêci. Gdy dany program zapisuje co¶ w zape³nionej ju¿ stronie pamiêci, zawarto¶æ tej strony (4 KB) kopiowana jest przedtem gdzie indziej. Proces ten nazywa siê _c_o_p_y_-_o_n_-_w_r_i_t_e i ma dwie zalety: zwiêksza szybko¶æ i zmniejsza zu¿ycie pamiêci), · pamiêæ wirtualna stronicuj±ca (a nie sk³adaj±ca ca³e procesy) na dysk (na osobn± partycjê, do pliku, lub i tu i tu, z mo¿liwo¶ci± dynamicznego dodawania kolejnych obszarów wymiany (tak siê to nadal nazywa). Jednocze¶nie w u¿yciu mo¿e byæ ogó³em 16 128-megabajtowych (a w nowszych j±drach dwugigabajtowych) obszarów wymiany; w ten sposób teoretycznie mo¿na utworzyæ funkcjonalny obszar wymiany do wielko¶ci 2GB. Zwiêkszenie tego limitu jest proste -- sprowadza siê do zmiany kilku linijek w kodzie ¼ród³owym), · zgrupowanie puli pamiêci przydzielonej programom i dyskowej pamiêci podrêcznej (cache); dziêki czemu ca³a wolna pamiêæ mo¿e byæ u¿yta jako pamiêæ podrêczna. Ilo¶æ pamiêci podrêcznej zmniejsza siê podczas wykonywania du¿ych programów, · dynamicznie zlinkowane biblioteki dzielone (DLL) oraz, oczywi¶cie, biblioteki zlinkowane statycznie · zrzuty pamiêci (core dumps) umo¿liwiaj±ce ,,po¶miertn±'' analizê programów za pomoc± debuggera, · wysoka zgodno¶æ z POSIX, SYSV, BSD na poziomie ¼róde³, · poprzez zgodny z iBCS2 modu³ emulacji wysoka zgodno¶æ na poziomie binarnym z SCO, SVR3 i SVR4, · dostêpno¶æ ca³ego kodu ¼ród³owego, w tym ca³ego j±dra i wszystkich sterowników, narzêdzi i programów; wszystko to wolno bez ograniczeñ rozpowszechniaæ. Wiele komercyjnych programów dostêpnych dla Linuksa dostarczanych jest bez kodu ¼ród³owego, ale wszystko, co by³o wolnodostêpne (w tym ca³y system operacyjny) wolnodostêpne pozosta³o, · zgodna z POSIX kontrola procesów, · pseudoterminale (pty), · emulacja numerycznego koprocesora 387 w j±drze, co odci±¿a programy z konieczno¶ci wykonywania tej emulacji. W ten sposób wszystkie komputery pracuj±ce pod kontrol± systemu Linux ,,maj±'' koprocesor. Oczywi¶cie je¶li komputer naprawdê posiada koprocesor, to bêdzie on u¿yty; w takim przypadku mo¿na skompilowaæ j±dro wy³±czaj±c obs³ugê 387: zaowocuje to niewielkim zyskiem pamiêci. · wsparcie dla wielu narodowych i zindywidualizowanych klawiatur, ³atwo dodawaæ nowe definicje klawiatury dynamicznie, · do 64 dynamicznie tworzonych wirtualnych konsol, co oznacza wiele niezale¿nych sesji obs³ugiwanych jednocze¶nie przy tej samej fizycznej konsoli. Miêdzy sesjami mo¿na prze³±czaæ siê za pomoc± dowolnie zdefiniowanej kombinacji klawiszy (niezale¿nej od karty graficznej), · wsparcie dla powszechnie u¿ywanych systemów plików, takich jak np. minix, Henix, wszystkie systemy V. W³asny zaawansowany system plików (do 4 TB, nazwy plików do 255 znaków), · bezproblemowy dostêp do partycji MS-DOS i OS/2. Dziêki specjalnemu systemowi plików u¿ycie partycji MS-DOS nie wymaga ¿adnych dodatkowych sztuczek, dostêp doñ nie ró¿ni siê oprócz ograniczeñ w nazwach i prawach plików od dostêpu do normalnego uniksowego systemu plików. Aktualnie nie s± obs³ugiwane kompresowane partycje MS-DOS 6 (ale jest na to ³ata). System VFAT (tj. Windows 9x/NT) obs³ugiwany jest od j±dra 2.0 wzwy¿. · specjalny system plików (UMSDOS) umo¿liwiaj±cy instalacjê Linuksa na partycji DOS, · wsparcie (tylko odczyt) systemu plików HPFS-2 z OS/2 2.1, · obs³uga HFS (systemu plików Macintosha) jako modu³, · mo¿liwo¶æ czytania wszystkich standardowych formatów CD-ROM-ów, · wsparcie protoko³u sieciowego TCP/IP, w tym ftp, telnet, NFS, itd., · serwer Appletalk, · klient i serwer Netware, · klient i serwer Lan Manager/Windows Native (SMB), · wiele protoko³ów sieciowych: podstawowe protoko³y dostêpne w najnowszych rozwojowych wersjach j±dra to: TCP, IPv4, IPv6, AX.25, X.25, IPX, DDP (Appletalk), Netrom i inne. Stabilne wersje j±dra zawieraj± m.in. protoko³y TCP, IPv4, IPX, DDP i AX.25. 33.. ZZaaggaaddnniieenniiaa sspprrzzêêttoowwee 33..11.. MMiinniimmaallnnee wwyymmaaggaanniiaa sspprrzzêêttoowwee Prawdopodobnie najubo¿sz± konfiguracj± sprzêtow± umo¿liwiaj±c± uruchomienie Linuksa jest 386SX/16, 1 MB RAM, stacja dysków 1.44 lub 1.2 MB, którakolwiek ze wspieranych kart graficznych (+ oczywi¶cie klawiatura, monitor, itd). Taki sprzêt pozwoli na uruchomienie systemu i sprawdzenie, czy w ogóle dzia³a on na tym komputerze; nie da siê jednak na czym¶ takim wykonywaæ ¿adnej sensownej pracy. Omówienie minimalnych konfiguracji znajdziesz pod adresem <http://rsphy1.anu.edu.au/~gpg109/mem.html>. ¯eby móc cokolwiek zrobiæ potrzeba trochê miejsca na dysku twardym. 5 do 10 MB powinno wystarczyæ na bardzo prost± instalacjê (zawieraj±c± tylko podstawowe polecenia systemowe i mo¿e jedn± lub dwie proste aplikacje -- np. program terminala). Taki system jest jednak bardzo ograniczony i niewygodny, zajmuje bowiem prawie ca³e dostêpne miejsce -- chyba, ¿e zainstalowane aplikacje s± naprawdê ma³e. Generalnie nadaje siê tylko do celów testowych, i przechwa³ek na temat niewielkich wymagañ sprzêtowych. 33..22.. ZZaalleeccaannaa kkoonnffiigguurraaccjjaa sspprrzzêêttoowwaa Je¶li zamierzasz uruchamiaæ wymagaj±ce du¿ej mocy obliczeniowej programy takie jak gcc, X, czy TeX, potrzebujesz procesora szybszego ni¿ 386SX/16 -- chocia¿ cierpliwym i taki wystarczy. W praktyce system bez X wymaga 4 MB, a z X 8 MB. Wiêcej ni¿ 4 MB zalecane jest równie¿ w przypadku systemu obs³uguj±cego wielu u¿ytkowników równocze¶nie, oraz systemu, pod którym jednocze¶nie bêdzie pracowaæ kilka du¿ych programów (jak chocia¿by kompilacji). Oczywi¶cie wszystko to bêdzie dzia³aæ równie¿ przy mniejszej ilo¶ci pamiêci; Linux wykorzysta w takim przypadku pamiêæ podrêczn± (ppoowwoollnn±± pamiêæ dyskow±); jest to jednak tak wolne, ¿e prawie nie da siê tego u¿ywaæ. 16 MB znacz±co ogranicza wykorzystanie pamiêci dyskowej przy uruchomieniu wielu programów, a 32 MB przy normalnej pracy jednego u¿ytkownika zazwyczaj ca³kowicie eliminuje problem. 64 i wiêcej MB zalecane jest przy jednoczesnym uruchamianiu wielu bardzo pamiêcio¿ernych aplikacji. Wielko¶æ wymaganej przestrzeni dyskowej zale¿y naturalnie od rodzaju instalowanego oprogramowania. Zwyk³y zestaw uniksowych narzêdzi, pow³ok i programów do administrowania systemem swobodnie zmie¶ci siê na 10 MB -- zostanie nawet trochê miejsca na pliki u¿ytkownika. System bardziej kompletny (np. Red Hat, Debian, czy inna dystrybucja) wymaga do 60 do 600 MB w zale¿no¶ci od instalowanych komponentów. Do tego dodaæ nale¿y miejsce przeznaczone na pliki u¿ytkowników. Przy dzisiejszych cenach twardych dysków nie ma sensu ryzykowanie, ¿e nagle zabraknie miejsca. Warto wiêc nabyæ dysk o pojemno¶ci co najmniej 2 GB, a lepiej 4 GB lub nawet wiêcej -- nie zmarnuje siê, to pewne. Linux bezproblemowo obs³uguje du¿e dyski twarde, np. popularne ostatnio dyski 11 GB na IDE i 18 GB na SCSI. Je¶li chcesz/potrzebujesz/staæ Ciê na konfiguracjê lepsz± od minimalnej, mo¿esz rozszerzyæ swój komputer o wiêcej pamiêci, wiêkszy dysk twardy, szybszy procesor i inne urz±dzenia. Linux ró¿ni siê tu bardzo od DOS-a, w którym rozszerzanie pamiêci dawa³o umiarkowane zaledwie efekty -- w Linuksie ró¿nica jest ogromna. Powodem jest oczywi¶cie ograniczenie DOS-a do 640 Kb, ograniczenie, od którego Linux jest wolny. 33..33.. WWssppiieerraannyy sspprrzzêêtt CCPPUU ((pprroocceessoorr)):: Wszystko, co mo¿e uruchomiæ programy w trybie chronionym 386. Wszystkie modele 386, 486, Pentium, Pentium Pro, Pentium II i ich klony powinny dzia³aæ (286 i starsze byæ mo¿e bêd± którego¶ dnia obs³ugiwane przez mniejsze j±dro zwane ELKS, nie nale¿y od niego jednak oczekiwaæ tych samych mo¿liwo¶ci). Wersje dla procesorów 680x0 (dla x=2+zewnêtrzna jednostka zarz±dzania pamiêci± (MMU), 3, 4 lub 6) obs³uguj±cych komputery Amiga i Atari dostêpne s± na serwerze tsx-11.mit.edu w katalogu 680x0. Wspierane jest równie¿ wiele maszyn DEC Alpha, SPARC i PowerPC. Trwaj± prace nad wersjami dla architektur ARM, StrongARM i MIPS. MMaaggiissttrraallee:: PCI, ISA, EISA i VLB. Obs³uga MCA (g³ównie PS/2) jest jeszcze niekompletna (prace trwaj±, patrz wy¿ej). Linux wymaga od sprzêtu wiêcej ni¿ DOS, Windows, czy wiêkszo¶æ pozosta³ych systemów operacyjnych. Oznacza to, ¿e pod kontrol± tych mniej wymagaj±cych systemów sprzêt mo¿e dzia³aæ bezb³êdnie, a pod Linuksem zawiedzie. Linux jest doskona³ym testerem pamiêci... RRAAMM ((ppaammiiêêææ)):: Na platformach intelowskich do 1 GB; na platformach 64-bitowych wiêcej. Niektórzy (w tym Linus) zauwa¿yli, ¿e dodanie pamiêci bez powiêkszenia bufora (cache) bardzo spowalnia ich komputer. Je¶li po rozszerzeniu pamiêci zaobserwujesz podobne objawy, zwiêksz cache. Niektóre komputery nie s± w stanie zbuforowaæ wiêcej ni¿ okre¶lon± ilo¶æ pamiêci (najczê¶ciej jest to 64 MB), niezale¿nie od tego, ile fizycznie pamiêci jest zainstalowane. Jest to spowodowane tym, ¿e BIOS oryginalnie nie by³ przeznaczony do wykrywania pamiêci ponad 64 MB. J±dra 2.1.x i nowsze automatycznie radz± sobie z takimi sytuacjami, natomiast j±dra 2.0.35 i wcze¶niejsze wymagaj± podania im specjalnego parametru podczas inicjalizacji systemu. PPaammiiêêccii mmaassoowwee:: Obs³ugiwane s± typowe dyski AT (EIDE, IDE, 16-bitowe kontrolery z MFM, RDD lub ESDI), jak równie¿ dyski SCSI, CD-ROMy na obs³ugiwanej karcie SCSI i typowe kontrolery XT (8-bitowe kontrolery z MFM lub RLL). Wspierane karty SCSI to: Advansys, seria Adaptec 1542, 1522, 1740, 27xx, i 29xx (z kilkoma wyj±tkami), Buslogic MultiMaster i Flashpoint, kontrolery oparte o NCR53c8xx, kontrolery DPT, Qlogic ISP i FAS, Seagate ST-01 i ST-02, seria Future Domain TMC-88x (lub inne karty z ko¶ci± TMC950), TMC1660/1680, Ultrastor 14F, 24F i34F, Western Digital wd7000, i inne. Obs³ugiwane s± równie¿ pamiêci ta¶mowe SCSI, QIC-02, i niektóre QIC-80. Obok CD-ROMów IDE i SCSI wspierany jest te¿ szereg CD-ROMów o zastrze¿onej architekturze (s± to m.in. Matsushita/Panasonic, Mitsumi, Sony, Soundblaster, Toshiba, ATAPI (EIDE), SCSI i inne). Informacje o konkretnych modelach znajduj± siê w HHaarrddwwaarree CCoommppaattiibbiilliittyy HHOOWWTTOO. WWyykkaazzyy ttee ss±± ii zzaawwsszzee bbêêdd±± nniieekkoommpplleettnnee.. BBaarrddzziieejj aakkttuuaallnnyycchh iinnffoorrmmaaccjjii ddoossttaarrcczzaajj±± pprroodduucceennccii ddyyssttrryybbuuccjjii.. KKaarrttyy ggrraaffiicczznnee:: Pracê w trybie tekstowym umo¿liwiaj± karty VGA, EGA, CGA, Hercules (i zgodne). Wy¶wietlaæ grafikê i pracowaæ z X-Window mo¿na za pomoc± (co najmniej) zwyk³ych kart VGA, niektórych Super-VGA (wiêkszo¶æ z kart bazuj±cych na ko¶ci Tseng, Paradise i niektórych Tridentach), S3, 8514/A, ATI, Matrox, i Herculesa (u¿ywanym przez Linuksa serwerem X jest XFree86, co determinuje, które karty s± obs³ugiwane. Pe³na lista samych wspieranych ko¶ci zajmuje ponad stronê. Patrz <http://www.XFree86.org/>). SSiieeææ:: Zbiór obs³ugiwanych kart sieciowych zawiera: 3COM 503/509/579/589/595/905 (501/505/507 s± wspierane, ale nie polecane), AT&T GIS (neé NCR) WaveLAN, wiêkszo¶æ kart opartych o WD8390 lub WD80x3, NE1000/2000 i wiêkszo¶æ ich klonów, AC3200, Apricot 82596, AT1700, ATP, DE425/434/435/500, D-Link DE-600/620, DEPCA, DE100/101, DE200/201/202 Turbo, DE210, DE422, Cabletron E2100 (nie polecana), Intel EtherExpress (nie polecana), EtherExpress Pro, EtherExpress 100, DEC EtherWORKS 3, HP LAN, HP PCLAN/plus, wiêkszo¶æ kart opartych o AMD LANCE, NI5210, ni6510, SMC Ultra, DEC 21040 (tulip), Zenith Z-Note ethernet. ¯adna z kart Zircom i Cabletron (oprócz E2100) nie jest obs³ugiwana, poniewa¿ producent odmówi³ udzielenia programistom odpowiednich informacji. Obs³uga sieci ¶wiat³owodowych: karty DEF_x_x DEC-a. Obs³uga protoko³u sieciowego Point-to-Point: PPP (zarówno dla urz±dzeñ asynchronicznych (modemy), jak i po³±czeñ synchronicznych (ISDN)), SLIP, CSLIP, PLIP. Ograniczona obs³uga Token Ring. PPoorrtt sszzeerreeggoowwyy:: Wiêkszo¶æ kart opartych o 16450 i 16550 UART, w tym AST Fourport, Usenet Serial Card II i inne. Wspierane inteligentne karty to: seria Cyclades Cyclom (wsparcie od producenta), seria Comtrol Rocketport (wsparcie od producenta), Stallion (wiêkszo¶æ kart: wsparcie od producenta), i Digi (niektóre karty: wsparcie od producenta). Obs³uga ISDN, frame relay (tranzytu ramki) i ³±cza dzier¿awionego. IInnnnyy sspprrzzêêtt:: SoundBlaster, ProAudio Spectrum 16, Gravis Ultrasound, wiêkszo¶æ pozosta³ych kart d¼wiêkowych, wiêkszo¶æ (wszystkie?) rodzajów myszy (Microsoft, Logitech, PS/2), itd. 44.. NNiieekkoommpplleettnnyy ssppiiss ssppoorrttoowwaanneeggoo ii iinnnneeggoo oopprrooggrraammoowwaanniiaa Pod Linuksem dostêpne s± wersje wiêkszo¶ci podstawowych narzêdzi i programów znanych z systemów uniksowych, w tym prawie ca³o¶æ oprogramowania opartego na licencji GNU i wiele pochodz±cych z ró¿nych ¼róde³ klientów X. S³owo `wersje' jest byæ mo¿e zbyt mocne, czêsto bowiem dziêki zgodno¶ci Linuksa z norm± POSIX programy te nie wymagaj± ¿adnych (lub prawie ¿adnych) modyfikacji do kompilacji pod tym systemem. Aplikacji nigdy za wiele; dla u¿ytkowników i administratorów Linuksa pojawia siê ich coraz wiêcej. Zapytaj producenta swojego ulubionego komercyjnego programu dla Unixa, czy wypu¶ci³ ju¿ jego wersjê na Linuksa! Poni¿ej znajduje siê niekompletna lista oprogramowania dzia³aj±cego pod Linuksem: PPooddssttaawwoowwee kkoommeennddyy UUnniixx--aa:: ls, tr, sed, awk itp, itd, (wymieñ któr±¶ -- i zapewne bêdzie w Linuksie). NNaarrzzêêddzziiaa pprrooggrraammiissttyycczznnee:: gcc, gdb, make, bison, flex, perl, rcs, cvs, prof. JJêêzzyykkii pprrooggrraammoowwaanniiaa ii ¶¶rrooddoowwiisskkaa:: C, C++, Objective C, Java, Modula-3, Modula-2, Oberon, Ada95, Pascal, Fortran, ML, scheme, Tcl/tk, Perl, Python, Common Lisp i wiele innych. ¦¦rrooddoowwiisskkaa ggrraaffiicczznnee:: GNOME i KDE (desktopy), X11R6 (XFree86 3.x), X11R5 (XFree86 2.x), MGR. EEddyyttoorryy:: GNU Emacs, XEmacs, MicroEmacs, jove, ez, epoch, elvis (GNU vi), vim, vile, joe, pico, jed i inne. PPooww³³ookkii ((sszzeellee)):: bash (zgodny z POSIX sh), zsh (zawiera tryb zgodno¶ci z ksh, pdksh, tcsh, csh, rc, es, ash (prawie ca³kowicie zgodna z sh pow³oka u¿ywana jako /bin/sh w BSD), i wiele wiêcej. TTeelleekkoommuunniikkaaccjjaa:: PPP, UUCP, SLIP, CSLIP, pe³en zestaw narzêdzi TCP/IP, kermit, szrz, minicom, pcomm, xcomm, term (pozwala na uruchamianie wielu pow³ok, przekierowywanie ruchu sieciowego i zdaln± pracê pod X, a wszystko to na jednej linii telefonicznej), Seyon (popularny program komunikacyjny dla X), wiele pakietów do obs³ugi faksów i poczty g³osowej (przy u¿yciu ZyXELa i innych modemów). Zdalna praca przez port szeregowy lub sieæ te¿ oczywi¶cie jest mo¿liwa. NNeewwssyy ii ppoocczzttaa:: C-news, innd, trn, nn, tin, smail, elm, mh, exmh, pine, mutt, itd. PPrroocceessoorryy tteekkssttuu:: TeX, groff, doc, ez, LyX, Lout, Linuxdoc-SGML, i inne. GGrryy:: Nethack, wiele Mud-ów, gier dla X-ów i mnóstwo innych. Jedn± z gier jest przegl±danie gier dostêpnych na tsx-11 i sunsite. :-) Wszystkie te programy (a nie jest to nawet setna czê¶æ dostêpnego oprogramowania) s± darmowe. Zwiêksza siê te¿ dostêpno¶æ oprogramowania komercyjnego; spytaj producenta swojego ulubionego komercyjnego programu o wersjê dla Linuksa! 55.. KKttoo uu¿¿yywwaa LLiinnuukkssaa?? Linux jest dostêpny za darmo, nie trzeba nigdzie rejestrowaæ posiadanych i u¿ywanych kopii -- trudno jest wiêc stwierdziæ, ilu ludzi u¿ywa tego systemu. Jednak faktem jest, ¿e kilka firm utrzymuje siê wy³±cznie ze jego sprzeda¿y, a linuksowe grupy s± jednym z najbardziej obleganych zak±tków Usenetu -- u¿ytkowników musi wiêc byæ miliony; trudno jednak o konkretne dane. Najlepsze badania rynku szacuj± obecnie tê liczbê na 7,5 do 11 milionów. Odwa¿ny cz³owiek, Harald T. Alvestrand (<Harald.T.Alvestrand@uninett.no>), podj±³ ambitn± próbê policzenia u¿ytkowników Linuksa ,,sztuka po sztuce''. Je¶li chcesz zostaæ policzony, u¿yj formularzy dostêpnych na stronach <http://counter.li.org/> lub wy¶lij e-mail o jednym z dwóch tematów: I use Linux at home (,,u¿ywam Linuksa w domu'') lub I use Linux at home and at work (,,u¿ywam Linuksa w domu i w pracy'') na adres linux- counter@uninett.no. Honorowane s± równie¿ zg³oszenia nieosobiste, o szczegó³y pytaj autora projektu. Harald wysy³a co miesi±c aktualne statystyki na grupê comp.os.linux.misc. Informacje te s± równie¿ dostêpne na WWW: <http://counter.li.org/>. 66.. SSkk±±dd wwzzii±±ææ LLiinnuukkssaa?? 66..11.. AAnnoonniimmoowwyy sseerrwweerr FFTTPP Woln± od ograniczeñ w dystrybucji dokumentacjê Linuksa znajdziesz na serwerze _t_h_e _L_i_n_u_x _D_o_c_u_m_e_n_t_a_t_i_o_n _P_r_o_j_e_c_t: <ftp://sunsite.unc.edu/pub/Linux/docs/LDP/> i <http://sunsite.unc.edu/LDP/>. (Od t³umacza: polskie wersje du¿ej czê¶ci umieszczonych tam dokumentów znajduj± siê na stronach _J_T_Z: <http://www.jtz.org.pl/>.) Po naj¶wie¿sze wiadomo¶ci zajrzyj na grupê comp.os.linux.announce. Linuksa ¶ci±gn±æ mo¿na z (m.in.) nastêpuj±cych anonimowych serwerów ftp: Nazwa Adres IP Katalog ============================= =============== =============== tsx-11.mit.edu 18.172.1.2 /pub/linux sunsite.unc.edu 152.2.22.81 /pub/Linux ftp.funet.fi 128.214.248.6 /pub/Linux net.tamu.edu 128.194.177.1 /pub/linux ftp.mcc.ac.uk 130.88.203.12 /pub/linux src.doc.ic.ac.uk 146.169.2.1 /packages/linux fgb1.fgb.mw.tu-muenchen.de 129.187.200.1 /pub/linux ftp.informatik.tu-muenchen.de 131.159.0.110 /pub/comp/os/linux ftp.dfv.rwth-aachen.de 137.226.4.111 /pub/linux ftp.informatik.rwth-aachen.de 137.226.225.3 /pub/Linux ftp.Germany.EU.net 192.76.144.75 /pub/os/Linux ftp.lip6.fr 132.227.77.2 /pub/linux ftp.uu.net 137.39.1.9 /systems/unix/linux wuarchive.wustl.edu 128.252.135.4 mirrors/linux ftp.win.tue.nl 131.155.70.100 /pub/linux ftp.stack.urc.tue.nl 131.155.2.71 /pub/linux srawgw.sra.co.jp 133.137.4.3 /pub/os/linux cair.kaist.ac.kr /pub/Linux ftp.denet.dk 129.142.6.74 /pub/OS/linux NCTUCCCA.edu.tw 140.111.1.10 /Operating-Systems/Linux nic.switch.ch 130.59.1.40 /mirror/linux sunsite.cnlab-switch.ch 193.5.24.1 /mirror/linux cnuce_arch.cnr.it 131.114.1.10 /pub/Linux ftp.monash.edu.au 130.194.11.8 /pub/linux ftp.dstc.edu.au 130.102.181.31 /pub/linux ftp.sydutech.usyd.edu.au 129.78.192.2 /pub/linux tsx-11.mit.edu oraz fgb1.fgb.mw.tu-muenchen.de s± oficjalnymi serwerami GCC. Niektóre serwery s± kopiami innych -- je¶li mo¿esz, u¿yj najbli¿szego (sieciowo) sobie. Co najmniej sunsite.unc.edu i ftp.informatik.tu-muenchen.de udostêpniaj± us³ugê ftp przez e-mail. Wiêcej informacji pod adresami ftpmail@sunsite.unc.edu i ftp@informatik.tu-muenchen.de. Je¶li czujesz siê zagubiony, zajrzyj do Distribution-HOWTO <http://sunsite.unc.edu/LDP/HOWTO/Distributions-HOWTO>, gdzie wymieniona jest czê¶æ dystrybucji. W chwili obecnej, przynajmniej w USA, najpopularniejsze s± _R_e_d _H_a_t i _D_e_b_i_a_n. 66..22.. PP³³yyttkkii CCDD Wiêkszo¶æ ludzi instaluje Linuksa z kompaktów. Dystrybucje rozros³y siê do setek megabajtów oprogramowania; ¶ci±ganie tego przez modem 28.8 lub ISDN trwa dd³³uuuuuuggoo. Linuksa na p³ytce mo¿na nabyæ na dwa sposoby: jako czê¶æ archiwów FTP, albo bezpo¶rednio od producenta. Nabycie archiwów czêsto umo¿liwia wybór dystrybucji, oznacza jednak równie¿ rezygnacjê ze wsparcia technicznego. Przy zakupie od producenta dystrybucji zazwyczaj wybraæ nie mo¿na, oferowana jest za to jaka¶ forma wsparcia (najczê¶ciej pomoc w instalacji). 66..33.. IInnnnee ¼¼rróódd³³aa Istnieje wiêcej BBSów ni¿ jest plików w dystrybucji Linuksa. Od czasu do czasu lista tych BBSów og³aszana jest na grupie comp.os.linux.announce. Popytaj w¶ród przyjació³ i w LUGach (Grupach U¿ytkowników Linuksa), albo zamów któr±¶ z komercyjnych dystrybucji (ich lista znajduje siê w _L_i_n_u_x _d_i_s_t_r_i_b_u_t_i_o_n _H_O_W_T_O dostêpnym pod adresem <http://sunsite.unc.edu/LDP/HOWTO/Distributions-HOWTO> oraz w grupie comp.os.linux.announce). (Od t³um.: w Polsce naj³atwiejsz± i najtañsz± form± uzyskania Linuksa jest zakup jednego z czasopism komputerowych do³±czaj±cych p³ytki z któr±¶ z dystrybucji. O konkrety pytaj na grupie pl.comp.os.linux.) 77.. SSttaattuuss pprraawwnnyy LLiinnuukkssaa Chocia¿ Linux dostarczany jest z kompletnym kodem ¼ród³owym, system ten nie jest w³asno¶ci± publiczn± -- jest oprogramowaniem chronionym prawami autorskimi, dostêpnym jednak¿e za darmo na warunkach licencji GPL -- tam te¿ znajdziesz wiêcej informacji na ten temat. Dzia³aj±ce pod Linuksem programy równie¿ chronione s± odpowiednimi prawami autorskimi, chocia¿ wiele z nich tak¿e dostêpnych jest na licencji GPL. X Window rozpowszechniany jest na licencji MIT X, a niektóre programy u¿ytkowe na licencji BSD. W ka¿dym razie dozwolone jest rozpowszechnianie oprogramowania dostêpnego na serwerze FTP (inaczej nie by³oby go tam). 88.. BBiiee¿¿±±ccee iinnffoorrmmaaccjjee oo LLiinnuukkssiiee Ponad cztery lata temu powsta³ miesiêcznik _L_i_n_u_x _J_o_u_r_n_a_l. Skierowany jest do wszystkich u¿ytkowników Linuksa, zawiera artyku³y o ró¿nym stopniu trudno¶ci. Prenumerata jednoroczna kosztuje 22 dolary w USA, 27 dolarów w Kanadzie i Meksyku, 32 dolary w pozosta³ych miejscach, p³atne w dolarach USA. Prenumeratê zamawia siê poczt± elektroniczn± (subs@ssc.com), faksem (+1-206-782-7191), telefonicznie (+1-206-782-7733), lub poczt± tradycyjn± (_L_i_n_u_x _J_o_u_r_n_a_l, PO Box 85867, Seattle, WA 98145-1867, USA). SSC udostêpnia swój publiczny klucz PGP, koduj±c nim e-maila z zamówieniem prenumeraty bez strachu mo¿na podaæ numer swojej karty kredytowej. W/w klucz PGP uzyskuje siê poleceniem finger info@ssc.com . Istnieje szereg po¶wiêconych Linuksowi grup oraz list dyskusyjnych. _L_i_n_u_x _F_A_Q zawiera wiêcej informacji o tych ostatnich (FAQ to znajduje siê na wspomnianych serwerach FTP i w grupach dyskusyjnych). Na moderowan± grupê comp.os.linux.announce wysy³ane s± og³oszenia n/t Linuksa (nowe programy, poprawki, itd). Na moderowan± grupê comp.os.linux.answers wysy³ane s± dokumenty FAQ (,,Najczê¶ciej Zadawane Pytania''), HOWTO (,,Jak To Zrobiæ''), itp. Niemoderowana grupa comp.os.linux.admin jest miejscem dyskusji o administrowaniu systemami linuksowymi. Niemoderowana grupa comp.os.linux.development.system po¶wiêcona jest rozwojowi jj±±ddrraa. Pytania dotycz±ce programów mo¿na tu zadawaæ wy³±cznie, je¶li s± one blisko powi±zane z j±drem. Inne programistyczne zapytania kierowaæ nale¿y na grupê comp.unix, chyba, ¿e dotycz± one konkretnych aplikacji. W takim przypadku w³a¶ciw± grup± jest comp.os.linux.development.apps. Niemoderowana grupa comp.os.linux.development.apps przeznaczona jest na dyskusje o rozwoju aplikacji dla Linuksa. Nie nale¿y pytaæ tam, sk±d takie aplikacje ¶ci±gn±æ, nie jest to równie¿ miejsce na rozmowy o aplikacjach jeszcze nieistniej±cych. Na grupê comp.os.linux.hardware wysy³aæ mo¿na pytania dot. dzia³ania sprzêtu pod Linuksem. Grupa comp.os.linux.networking po¶wiêcona jest zagadnieniu rozwoju, dzia³ania i konfiguracji oprogramowania sieciowego pod Linuksem. comp.os.linux.x zajmuje siê systemem X Window. Nastêpczyni comp.os.linux, grupa comp.os.linux.misc, przeznaczona jest dla dyskusji na tematy niewymienione powy¿ej. Powodem rozbicia comp.os.linux na podgrupy by³o zmniejszenie ruchu na grupie macierzystej, dlatego nniiee kkrroossppoossttuujj mmiiêêddzzyy ggrruuppaammii ccoommpp..ooss..lliinnuuxx..**!! JJeeddyynnyymm wyj±tkiem jest wys³anie og³oszenia do <news:comp.os.linux.announce> i której¶ z niemoderowaych grup. Nie przestrzegaj±c tej zasady nara¿asz siê na niemi³e potraktowanie... ¬ród³em wiadomo¶ci o Linuksie na WWW jest http://sunsite.unc.edu/LDP/. 99.. PPrrzzyysszz³³oo¶¶ææ Od czasu j±dra 1.0 wprowadzono do systemu istotne ulepszenia. Linux 1.2 mia³ krótszy czas dostêpu do dysków, udoskonalone terminale, ulepszone zarz±dzanie pamiêci± wirtualn±, wsparcie dla wielu platform, quoty i inne. Linux 2.0 (obecna stabilna wersja) zawiera jeszcze wiêcej poprawek, w³±czaj±c w to poprawki w szybko¶ci dzia³ania, nowe protoko³y sieciowe, jedn± z najszybszych na ¶wiecie wersjê TCP/IP i znacznie wiêcej. Linux 2.2 bêdzie jeszcze szybszy i bêdzie obs³ugiwa³ wiêksz± ilo¶æ protoko³ów sieciowych oraz urz±dzeñ ni¿ obecnie. Jednak, mimo ¿e kod ¼ród³owy j±dra to ju¿ ponad 3/4 miliona linii, wiele jeszcze zosta³o do napisania, w tym równie¿ dokumentacji. Je¶li chcia³by¶ pomóc w jej tworzeniu, zasubskrybuj listê dyskusyjn± linux- doc@vger.rutgers.edu; wy¶lij na adres majordomo@vger.rutgers.edu list zawieraj±cy s³owo ,,help'' w tre¶ci (NNIIEE w temacie). 1100.. OO ttyymm ddookkuummeenncciiee Autor niniejszego dokumentu, Michael K. Johnson, <johnsonm@redhat.com> prosi o wszelkie, nawet drobne, uwagi; trudno bowiem stworzyæ dobr± dokumentacjê ca³kowicie samemu. Mniej-wiêcej bie¿±c± wersjê tego tekstu znajdziesz zawsze pod adresem <http://sunsite.unc.edu/LDP/>. 1100..11.. FFoorrmmaallnnoo¶¶ccii Znaki handlowe s± w³asno¶ci± ich posiadaczy. Nie udziela siê ¿adnych gwarancji co do informacji zawartych w niniejszym dokumencie. U¿ycie i rozpowszechnianie na w³asne ryzyko. Zawarto¶æ tego dokumentu jest w³asno¶ci± publiczn± (public domain), b±d¼ jednak uprzejmy i przy cytowaniu zaznacz autorstwo. 1111.. OOdd tt³³uummaacczzaa Przet³umaczy³em najnowsz± dostêpn± wersjê dokumentu. Niestety, w momencie, w którym to piszê, tekst oryginalny nie by³ uaktualniany od dwóch lat; bior±c pod uwagê szybki rozwój Linuksa, liczyæ siê nale¿y z mo¿liwo¶ci±, ¿e czê¶æ informacji jest przestarza³a. Na pewno jednak wszystkie zmiany w stanie faktycznym, które nast±pi³y w przeci±gu tych dwóch lat, s± zmianami na lepsze. :-) Wersja oryginalna dokumentu ("INFO-SHEET") znajduje siê pod adresem <http://sunsite.unc.edu/LDP/>. Z polskimi t³umaczeniami pozosta³ych dokumentów HOWTO zapoznaæ siê mo¿esz pod adresem <http://www.jtz.org.pl/>. Copyright for the translation: (c) 2000, 2001 by Tomasz 'tsca' Sienicki, <tsca@edb.dk>